Sessievoorzitter: Nick Warmerdam (Erfgoedhuis Zuid-Holland)

Na meer dan 20 jaar kunnen we concluderen dat conflictarcheologie en onderzoek naar de Tweede Wereldoorlog een vaste plek hebben gekregen in de Nederlandse archeologie. Het is zeker in de afgelopen jaren uitgegroeid tot een dynamisch onderzoeksveld op het snijvlak van wetenschap en maatschappij, waarin de wegen van beleidsmedewerkers, bedrijven, vrijwilligers, universiteiten en burgers elkaar meer dan eens kruisen. De aanzienlijke hoeveelheid en veelzijdigheid aan vindplaatsen kunnen in de praktijk soms voor lastige dilemma’s zorgen. We kunnen niet alles behouden of opgraven, goede selectiecriteria zijn daarom noodzakelijk. Op basis van welke criteria kom je tot een goede selectie? Wat is haalbaar? Wie bepaalt er mee wat waardevol is en wat niet en waar trek je de grens?

In de sessie worden drie recente praktijkvoorbeelden gepresenteerd waarin belangrijke dilemma’s, kansen en vragen rondom dit thema worden besproken.

• Hoofdpijler:
  Veld
• Tweede pijler:
  Beleid
• Werkvorm :
  Lezingen met gelegenheid tot vragen

Een bunker te ver!? De indicatieve Kaart Atlantikwall-Erfgoed Zuid-Holland

Nick Warmerdam (Erfgoedhuis Zuid-Holland)

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was de Zuid-Hollandse kust een van de drukste en grootste bouwplaats van Nederland. Vooral de aanleg van de Atlantikwall had grote impact. In amper vier jaar tijd bouwde de bezetter honderden individuele (verdedigings)complexen, die weer uit vele losse structuren bestonden. Het resultaat: een flinke en soms onoverzichtelijke hoeveelheid aan ondergronds en bovengronds erfgoed waar we nu iets mee kunnen en misschien wel moeten.

In 2024 heeft Zuid-Holland een Indicatieve Kaart Atlantikwall-Erfgoed opgesteld om zo een belangrijk overzicht te creëren van de door de Duitsers aangelegde steunpunten. In deze lezing zal de kaart kort worden gepresenteerd, maar ligt de focus vooral op de discussie over maatschappelijke betrokkenheid, de omgang met dit erfgoed en de beleidsmatige verankering hiervan. Hoe ga je met een dermate grote dichtheid van en hoeveelheid aan sites om? Wat is haalbaar, wenselijk en wie beslist uiteindelijk (mee)?

Archeologie van de slag om Arnhem?

Martijn Reinders (Greenhouse Advies / DAGnl)

De Slag om Arnhem is misschien wel Nederlands meest bekende en onderzochte slagveld. Decennialang waren het echter geen archeologen, maar vrijwilligers en metaaldetectorzoekers die zich met het gravende onderzoek naar deze gebeurtenis bezighielden. De afgelopen twintig jaar kwam daar in zekere mate ook onderzoek binnen de AMZ bij. De verschillende velden kwamen meer dan eens zeer nader tot elkaar, maar het is vooralsnog niet vaak gelukt om duurzame bruggen te slaan tussen de eilandjes. Hier is veel terrein te winnen en liggen de nodige kansen. Het roept echter ook vragen op die de Slag om Arnhem of zelfs de hele Tweede Wereldoorlog overstijgen. Wat is dan dit erfgoed uit de Tweede Wereldoorlog en wat maakt het erfgoed? Wat kunnen we van elkaar leren? Van wie ‘is’ dit erfgoed eigenlijk? En vooral: hoe komen we, met wederzijds respect, dichter tot elkaar, om zo de archeologische resten uit deze ingrijpende periode beter te borgen? Deze korte presentatie behandelt een deel van de resultaten van Martijns MA Thesis ‘An Archaeology of the Battle of Arnhem’.

‘Scars of War’ in kaart gebracht, wat nu?

Anton Cruysheer (Stichting Landschap Erfgoed Utrecht)

In 2022 speurden vrijwilligers van achter de computer op digitale hoogtekaarten (LiDAR) naar bomkraters, loopgraven en munitiedepots. Dit citizen science project met de naam ‘Scars of War’ bracht niet alleen veel onontdekte sporen in het landschap van de Utrechtse Heuvelrug en het Gooi in kaart. Ook maakte het onderzoek veel mensen meer bewust van het erfgoed en de verhalen uit de Tweede Wereldoorlog.

De terechte vraag die kan worden gesteld is: ‘Wat nu?’ Wat betekent deze overvloed aan nieuwe relicten in het landschap voor bijvoorbeeld archeologisch beleid? Is alles behoudenswaardig en wie bepaalt dit eigenlijk? Over welke waarden (en voor wie) hebben we het nu eigenlijk en wat betekent dit voor de grondeigenaren – bijvoorbeeld qua beheer van natuurgebieden?

In deze presentatie licht Anton Cruysheer kort het onderzoek toe om vervolgens de discussie aan te gaan over bovenstaande en andere vragen.

Sessievoorzitters:
Wouter Roessingh (ADC ArcheoProjecten)
Joris Brattinga (Archol)

Inmiddels niet meer weg te denken uit het programma: de Benen Op Tafel-sessie! Een sessie zonder centraal thema, met als kenmerk dat er bijzonder(e) gevarieerde sprekers en onderwerpen aan bod/t komen. Die mag je niet missen!

• Hoofdpijler:
  Veld
• Tweede pijler:
  Veld
• Werkvorm:
  Lezingen

Haamstede en een binnenlandse vaarroute tussen Schelde, Maas en Rijn

Ernst Dekkers

Bij nieuw onderzoek aan oude opgravingen rond Slot Haamstede (Schouwen-Duiveland) zijn Romeinse natuurstenen gebouwen blootgelegd, waartussen in de vroege middeleeuwen een christelijke begraafplaats is aangelegd. Drie skeletten blijken o.b.v. 14C-dateringen te dateren tussen 675 en 775. Een oorkonde uit 776, waarin een kerk op Schouwen werd geschonken aan de abdij van Lorsch, betreft zeer waarschijnlijk die van Haamstede. Haamstede is dus een merovingisch/karolingisch koningsgoed, gesticht op Romeinse resten en lag waarschijnlijk langs een binnenlandse vaarroute tussen Schelde, Maas en Rijn.

Prehistorische eergetouwtypen en een keerploeg in het westelijk kustgebied

Corrie Bakels (Universiteit Leiden)

Dwarscoupes door ploegsporen in overstoven akkers verstrekken meer informatie over het type ploeg dat gebruikt werd dan sporen in het horizontale vlak. Dankzij de medewerking van commerciële firma’s, met name Archol, BAAC en RAAP, kon worden vastgesteld dat vanaf de midden-ijzertijd zeker vier typen eergetouw en een eenvoudige keerploeg werden ingezet. Het onderzoek is een voorbeeld van waartoe samenwerking tussen bedrijven en een universiteit kan leiden.

Woodan Cask Marks, de nieuwe online database voor tonmerken

Jeroen Oosterbaan (Universiteit Leiden)

Dit jaar is een online database voor merktekens op tonnen opgezet: www.woodancaskmarks.org. De tonnen waarop deze merktekens zijn aangetroffen, vormen tastbare archeologische overblijfselen van de handelsnetwerken waarin de Nederlanden vanaf de late middeleeuwen een centrale rol vervulden. De tonmerken verbinden het archeologische en historische onderzoek, omdat ze ook in archieven voorkomen. Dankzij de database kon het Scheepswrak BZN4 al geïdentificeerd worden als het schip ’t Hart, wat als het eerste aansprekende resultaat van dit project te beschouwen is.