De Reuvensdagen moet het niet alleen hebben van de inhoudelijke presentaties van de vele sprekers. Ook een Informatiemarkt maakt sinds jaar en dag deel uit van het programma. Dat is dit jaar niet anders. De volgende bedrijven staan je dan ook graag te woord:

• ADC ArcheoProjecten
• Alef Groep
• ArbitrArch
• AWN – Vereniging van Vrijwilligers in de Archeologie
• BAAC Archeologie en bouwhistorie
• BLKVLD Uitgevers
• Den Ouden Bodac
• EARTH Archaeology
• Econsultancy
• Gemeente Breda
• Medusa Explorations
• MeetConsult
• RAAP
• Restaura
• Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
• Saricon 
• Hogeschool Saxion
• Sokkia
• SPA-uitgevers
• Stichting Promotie Archeologisch Onderzoek
• Tijdlab
• Trident Archeologie
• Universiteit Utrecht
• Vestigia
• Vriens Archeo Flex

De Reuvensdagen moet het niet alleen hebben van de inhoudelijke presentaties van de vele sprekers. Ook een Informatiemarkt maakt sinds jaar en dag deel uit van het programma. Dat is dit jaar niet anders. De volgende bedrijven staan je dan ook graag te woord:

• ADC ArcheoProjecten
• Alef Groep
• ArbitrArch
• AWN – Vereniging van Vrijwilligers in de Archeologie
• BAAC Archeologie en bouwhistorie
• BLKVLD Uitgevers
• Den Ouden Bodac
• EARTH Archaeology
• Econsultancy
• Gemeente Breda
• Medusa Explorations
• MeetConsult
• RAAP
• Restaura
• Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
• Saricon 
• Hogeschool Saxion
• Sokkia
• SPA-uitgevers
• Stichting Promotie Archeologisch Onderzoek
• Tijdlab
• Trident Archeologie
• Universiteit Utrecht
• Vestigia
• Vriens Archeo Flex

Vorig jaar (2021) was het 40 jaar geleden dat Breda een stadsarcheoloog kreeg en dat de gemeente zelf structureel archeologisch onderzoek ging uitvoeren. Gelegenheid om dit te vieren was er vorig jaar niet, maar dit jaar zetten we de Bredase archeologie alsnog in de schijnwerpers! In deze tentoonstelling zijn 41 vondsten uit de Bredase bodem te zien die een afspiegeling zijn van 41 jaar archeologisch onderzoek. Niet alleen de topstukken zijn te zien; de tentoonstelling toont een doorsnede door de tijd en de diversiteit aan vondsten, opgegraven vanaf 1981 tot nu. Van een prehistorische ploeg tot een chic ivoren kunstgebit, en van een Romeinse amfoor tot een bierfles van de Drie Hoefijzers.

Vorig jaar (2021) was het 40 jaar geleden dat Breda een stadsarcheoloog kreeg en dat de gemeente zelf structureel archeologisch onderzoek ging uitvoeren. Gelegenheid om dit te vieren was er vorig jaar niet, maar dit jaar zetten we de Bredase archeologie alsnog in de schijnwerpers! In deze tentoonstelling zijn 41 vondsten uit de Bredase bodem te zien die een afspiegeling zijn van 41 jaar archeologisch onderzoek. Niet alleen de topstukken zijn te zien; de tentoonstelling toont een doorsnede door de tijd en de diversiteit aan vondsten, opgegraven vanaf 1981 tot nu. Van een prehistorische ploeg tot een chic ivoren kunstgebit, en van een Romeinse amfoor tot een bierfles van de Drie Hoefijzers.

Voor de inwoners van Breda organiseren we drie vondstdeterminatie momenten, waarvan één op donderdag 17 november tussen 11.00 en 13.00. Bezoekers zijn welkom om met hun eigen vondst naar de tentoonstelling te komen en deze voor te leggen aan een van de aanwezige archeologen. De mooiste, leukste en meest opvallende vondsten worden vrijdagmiddag gepresenteerd in: De ontdekkingen uit ‘Scherf van eigen erf’.

Voor de inwoners van Breda organiseren we drie vondstdeterminatie momenten, waarvan één op donderdag 17 november tussen 11.00 en 13.00. Bezoekers zijn welkom om met hun eigen vondst naar de tentoonstelling te komen en deze voor te leggen aan een van de aanwezige archeologen. De mooiste, leukste en meest opvallende vondsten worden vrijdagmiddag gepresenteerd in: De ontdekkingen uit ‘Scherf van eigen erf’.

Sessievoorzitter:
Machteld Linssen (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

• Hoofdpijler:
  Publiek
• Tweede pijler:
  Wetenschap
• Werkvorm :
  Lezingen met gelegenheid tot vragen

Betekent erfgoed voor iedereen hetzelfde? Beschouwt iedereen erfgoed als erfgoed? Hoe kan erfgoed een afspiegeling zijn van onze diverse samenleving? En hoe kan iedereen die dat wil gelijkwaardig betrokken zijn bij erfgoed?

Deze sessie zal niet op alle vragen een antwoord hebben maar laat wel de maatschappelijke en verbindende waarde van erfgoed zien. Want via participatieprojecten raken mensen steeds meer bij hun erfgoed betrokken. Of zoals Jobbe Wijnen, één van de sprekers, het verwoordt: er is geen publiek, in ons project zijn we allemaal deelnemer en archeoloog tegelijk.

Burgers, erfgoedgemeenschappen, erfgoedorganisaties en overheden ontwikkelen met elkaar methoden en instrumenten om participatie en erfgoed in de praktijk vorm te geven. Dat die praktijk heel divers is zal blijken uit de participatieprojecten die aan bod komen.

Vuilnisbelt in Helmond

Een oude vuilnisbelt in Helmond bleek een heuse schatkamer. Stadsarcheoloog Theo de Jong en zijn vrijwilligers vonden er onder meer luizenkammen, fietsbelastingplaatjes, emaillen pollepels, maar ook botten van kippen en konijnen. Voor het project Helmond in 100 stukskes delen ouderen hun verhalen achter deze objecten uit de vooroorlogse crisisjaren, de bezetting tijdens de Tweede Wereldoorlog en de wederopbouw.

– – – – – – – –

Theo de Jong
(Gemeente Helmond)

In de achtertuinen van Het Groene Woud

In de Brabantse landsstreek Het Groene Woud neemt archeoloog Johan Verspay inwoners mee op ontdekking in hun eigen achtertuin. In dit project: Community Archaeology in Rural Environments, kortweg CARE, gaan zij samen op zoek hun dorpsgeschiedenis. Dankzij de nauwe samenwerking met vrijwilligers van plaatselijke heemkundeverenigingen kunnen we bogen op lokale kennis en goede netwerken. Zo kon een gevarieerd palet aan deelnemers worden bereikt en betrokken in een breed scala van activiteiten.

– – – – – – – –

Johan Verspay
(Universiteit van Amsterdam)

Gerard van Kaathoven
(Heemkundekring Schijndel)

Rob van Haarlem 
(Tijdlab)

Wyldemerck: Samen zoeken naar barakken in de bossen.

– – – – – – – –

Jobbe Wijnen
(Samenwerkingsverband Moluks Erfgoed)

marjolijn kok
(Samenwerkingsverband Moluks Erfgoed)

Uitreiking tijdens Reuvensdagen 2022

De winnaar van de W.A. van Es-prijs 2022 zal worden bekendgemaakt tijdens de Reuvensdagen in Breda, dit jaar op 17 en 18 november in Breda.

Jury

De jury van de W.A. van Es-prijs bestaat uit:

• Nathalie Ø. Brusgaard
  (Rijksuniversiteit Groningen)
• Jos Bazelmans
  (Rijksdienst voor het cultureel erfgoed)
• Menno Dijkstra
  (Universiteit van Amsterdam)
• Wim van Es (Gep.)
  (Rijksdienst voor het cultureel erfgoed)
• Lisette Kootker  (vz.)
  (Universiteit van Amsterdam)
• Roos van Oosten 
  (Universiteit Leiden)
• Wouter Vos 
  (Saxion Hogeschool)

Het secretariaat van de jury is ondergebracht bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Genomineerden W.A. van Es-prijs 2022

De genomineerden W.A. van Es-prijs 2022 voor het beste proefschrift zijn (op alfabetische volgorde):

Digging in Documents – Using Text Mining to Access the Hidden Knowledge in Dutch Archaeological Excavation Report

Alex Brandsen
(Universiteit Leiden)

• Breaking and Making the Ancestors
  
  Arjen Louwen
  (Universiteit Leiden)

• Villa Landscapes in the Late Antique  West:  Case studies of Transformation, Migration and Regionalisation 250-650 AD
  
  James Dodd
  (Vrije Universiteit Amsterdam)

• Settling with the Norm.
  Norm and variation in social groups and their material manifestations in (Roman) Iron Age (800 BC–AD 300) settlement sites of the northern Netherlands
  
  Karen de Vries 
  (Rijksuniversiteit Groningen)

• Pile sin the picture – A study of the physical disturbance and archaeological information loss caused by piling  through archaeological sites and features, based on photographs
  
  Maarten Groenendijk
  (Vrije Universiteit Amsterdam)

• A multi-dimensional approach to European  mail armour. Ringed battle shirts from  300 BC to AD  500/1000
  
  Martijn Wijnhoven
  (Vrije Universiteit Amsterdam)

• Regional variation in the use of the earliest pottery in North-western Europe: Organic residue analysis of Swifterbant pottery (5000 -4000 cal. BC)
  
  Özge Demirci  
  (Rijksuniversiteit Groningen)

• A different perspective on the Carolingian Economy. Material culture and the Role of Rural Communities in exchange systems of the eighth and ninth centuries
  
  Wim Kemme 
  (Universiteit Leiden)
  

• Learning to Look at LiDAR: Combining CNN-based object detection and GIS for archaeological prospection in remotely-sensed data
  
  Wouter Verschoof – van der Vaart  
  (Universiteit Leiden)

Sessievoorzitter:
Steven Jongma (Erfgoed Delft)

• Hoofdpijler:
  Wetenschap
• Tweede pijler:
  Veld
• Werkvorm :
  Korte lezingen/ pitches met zaaldiscussie 

Wat hebben een prehistorische ‘koelkast’ en een middeleeuwse houten lepel gemeen? Het zijn allebei archeologische vondsten die een hele weg moeten afleggen voordat ze door het publiek bewonderd kunnen worden. Archeologen, materiaalspecialisten, restauratoren, depotbeheerders en tentoonstellingsbouwers leggen uit wat zij belangrijke acties vinden voor deze objecten. Zijn er tegengestelde belangen? Sluit de ene actie de andere uit? Weten we elkaar te vinden? Samen met de aanwezigen in de zaal zoeken we naar het meest ideale traject voor drie hele verschillende archeologische vondsten.

© Gemeente Breda. Roodbakkende kannen in het archeologisch depot van de gemeente Breda

Sessie wordt georganiseerd en geleid door het samenwerkingsverband van gemeentelijke depotbeheerders, namens deze:

• Anne Hiske Grimme
  (Erfgoed Leiden en omstreken)
  &
  Barbara Gumbert
  (Erfgoed Leiden en omstreken)
• Marloes Rijkelijkhuizen
  (Erfgoed Delft)
• Marlous Craane
  (Gemeente Breda)

Het panel bestaat uit:

• Martijn Spinder
  (Gemeente Nijmegen)
• Nicole Schoute
  (Vestigia)
• Silke Lange
  (BIAX Consult)
• Kirsten Leijnse
  (BAAC)
• Marjolein van den Dries
  (Gemeente Haarlem)

Instandhouding van archeologische monumenten is geen passief begrip maar vergt veelal actief onderhoud bijvoorbeeld in de vorm van maaien, het verwijderen van houtopslag en het dichten van gaten. Vrijwilligers kunnen hierbij een rol spelen. Maar willen vrijwilligers dit wel en zo ja met welke zaken dien je rekening te houden, hoe organiseer je zoiets en waar kan je tegen aan lopen? Aan de hand van voorbeelden zullen we hier hierop antwoord verstrekken. Enkele organisaties hebben hiermee reeds ervaringen opgedaan.

Landschap Erfgoed Utrecht heeft en pilot gedraaid om te verkennen in hoeverre vrijwilligers een bijdrage in het onderhoud van archeologische monumenten een rol willen en kunnen spelen. Het Landschapsbeheer Gelderland werkt al enkele jaren met zogenaamde archeologiewachten waarbij vrijwilligers aan de slag gaan om achterstallig onderhoud van archeologische terreinen weg te werken. Daarnaast geeft… een toelichting hoe vrijwilligers het zelf vinden om zich in te zetten voor het beheer van het archeologisch erfgoed.

Sessievoorzitter:
Rik Feiken (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

• Hoofdpijler:
  Wetenschap
• Tweede pijler:
  Veld
• Werkvorm :
  Korte lezingen/ pitches met zaaldiscussie 

Onder leiding van:

Hans Huisman
(Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

Voorbeelden van onderzoek van resten uit oude opgravingen laten de potentie zien van moderne onderzoeksmethoden en -technieken. Maar zijn deze ook in te passen in het AMZ-onderzoek? En zo ja, hoe dan?

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft in de periode 2019-2022 zeven onderzoeken laten uitvoeren op resten uit oude, pre-Malta opgravingen onder de titel: Nieuwe Kennis uit Oude Opgravingen. De resten zijn onderzocht door middel van tal van natuurwetenschappelijke methoden en technieken, zoals massaspectrometrie, micro-CT-scanning, isotopen- en lipidenonderzoek. Het leverde nieuwe verhalen en nieuwe inzichten op over onder meer het dieet in het neolithicum, vroegmiddeleeuwse glasproductie en migratie in de post-Romeinse periode. De vragen die in deze sessie aan de orde komen zijn: Welke lessen zijn hieruit te leren? In hoeverre zijn deze nieuwe methoden en technieken toe te passen in standaard AMZ-onderzoek? En hoe moet men in de AMZ-praktijk hiermee rekening houden?

© Eveline Altena, Het uitvoeren van DNA-onderzoek in het laboratorium.

People on the move: post-Romeinse immigratie in Nederland

De post-Romeinse periode wordt gezien als een periode van migratie. Mensen zouden vanuit alle hoeken ‘Nederland’ weer bewoond hebben. Het uitvoeren van gecombineerd Sr-O isotopenonderzoek op 120 individuen heeft voor het eerst op een meer kwantitatieve manier inzicht verschaft in vroegmiddeleeuwse paleomobiliteitspatronen. Deze patronen worden geanalyseerd voor zes regio’s binnen Nederland. Wie waren deze mensen en waar kwamen ze vandaan?

Tekening door Johan Briedé van een graf van het Merovingische grafveld Klein Duin te Katwijk, opgegraven in 1911 door het Rijksmuseum van Oudheden.

– – – – – – – –

Lisette Kootker
(Vrije Universiteit Amsterdam)

The Neolithic human diet and health as hidden in the coprolites from the Swifterbant Culture sites

Coprolites are often referred to as the missing links in our knowledge of the prehistoric diet and health. They offer direct evidence for dietary diversity and the consumption of food. They also mirror the health of ancient societies. The results of a multidisciplinary project led by BIAX Consult, which will be presented during the session, constitute an extensive source of data for prehistoric dietary diversity and health and provide new insights into the Swifterbant tradition and food culture.

© L. Kubiak-Martens, BIAX-Consult, Een deel van de onderzochte coprolieten uit Swifterbant.

– – – – – – – –

Lucy Kubiak-Martens
(BIAX Consult)

A new chemical and isotopic investigation of Dutch early medieval glass production

The first comprehensive chemical and isotopic analysis of Dutch Merovingian and Carolingian bead production and vessels has provided evidence for the use of pristine and recycled glasses, the provenance of raw materials used to make beads and vessels, changes in glass technology over time, evidence for the addition of European wood ash to Carolingian soda glass and the best evidence in northern Europe for the production of yellow and white glass.

© Nottingham University, Doorsnede door een Merovingische smeltkroes waarin opaque loodtin geel II is bereid, gebruikt voor de productie van felgekleurde monochrome glaskalen. Maastricht-Jodenstraat.

– – – – – – – –

Julian Henderson
Yvette Sablerolles
(Nottingham University)

Sessievoorzitter:
Theo De Jong (Gemeente Helmond)

• Hoofdpijler:
  Veld
• Tweede pijler:
  Wetenschap
• Werkvorm :
  Korte lezingen/ pitches met zaaldiscussie 

Informeren en laten zien hoe zeefmateriaal bijdraagt aan het archeologisch onderzoek. Door het belang te tonen, geïllustreerd met mooie voorbeelden, oproepen tot meer (grootschalig) bemonsteren, zeven en uitwerken van kansrijke contexten.

© Gemeente Breda, Zeefresidu uitzoeken; een tijdrovend werk, maar een bron van informatie

Paleobiocoenoses, thanatacoenoses, en reine Proben: theorie en praktijk van botanisch bemonsteren

Bij opgravingen wordt vaak ingezet op monsters uit ‘kansrijke vullingen’ uit sporen met ‘humeuze inhoud’.  In de afgelopen vijftien jaar is veel grootschalig onderzoek uitgevoerd in het Noord-Nederlandse terpengebied. Hier zijn klassieke botanische monsters consequent aangevuld met in het veld al verwerkte monsters met grotere inhoud, ook uit sporen zónder kansrijke vulling. Welke haken en ogen zitten er aan deze benadering, en waarom hebben we als universiteit natuurlijk deels makkelijk praten met deze eigenwijzerij?

© René Cappers, Profielbemonstering bij Goutum, nabij Leeuwarden

– – – – – – – –

Mans Schepers
(University of Groningen)

Bulken botten bekijken

Van twee projecten die gerust ‘tegenpolen’ kunnen worden genoemd, zijn duizenden dierlijke botten bekeken. Het gaat om een vondstcomplex van zeer slecht geconserveerd vroeg-neolithisch botmateriaal en een complex bestaande uit uitstekend geconserveerde laatmiddeleeuwse resten. Deze presentatie biedt een kritische terugblik op beide bulk-onderzoeken. Want wat levert onderzoek aan dergelijke massa’s bot nu op? En hoe cruciaal zijn zeefresiduen?

© Kinie Esser, Een stapel handverzamelde botten

– – – – – – – –

Kinie Esser
(Archeoplan Eco)

Gruis is (geen) ruis

Aardewerk is een vondstcategorie waarop een groot deel van het archeologische verhaal drijft. Toch zal niet elke scherf op dezelfde manier bijdragen aan het verhaal. De kleinste categorie levert op verspreidingskaarten kennis op over activiteitenzones en soms zelfs inzicht in versieringswijze en daarmee een periodisering. Gruis is dus geen ruis. Op vindplaatsen uit de late prehistorie wordt gruis wel vaak terzijde gelegd, we halen immers genoeg informatie uit de grote scherven. Is dat nu zo?

© Simone Bloo, Randfragment versierd met spatelindrukken in formaat gruis. Toch kan dit gruisje, het aardewerkcomplex nauwkeurig dateren in het midden-neolithicum.

– – – – – – – –

Simone Bloo
(BAAC)

You know my methods, Watson

Het lijkt dat grootschalige “sampling” in Nederlandse opgravingen tot het verleden behoort. Terwijl iedere archeoloog tijdens de studie leert hoe belangrijk het is voor de wetenschappelijkheid van het onderzoek dat een steekproef zo groot mogelijk dient te zijn voor de betrouwbaarheid van het onderzoek, lijkt het of er steeds minder monsters worden genomen en uitgewerkt.

En hoewel tijdens het archeologisch onderzoek in het veld er nog vaak wel tijd en geld blijkt te zijn om een groot aantal monsters te nemen in het veld, blijkt veelal uit het evaluatierapport en de deselectie-verzoeken aan de overheden dat een waardering of een analyse van deze monsters toch niet zo nodig blijken te zijn. En wordt door de bedrijven de overheid verzocht deze monsters te mogen weggooien. Wat zijn de mogelijke oorzaken van deze trend en hoe keren we deze?

© Environmental Archaeology: A guide to the theory and practice of methods from sampling and recovery to post-excavation, English Heritage 2011, p.4.

– – – – – – – –

Martin Meffert
(Provincie Noord-Brabant)

Sessievoorzitter:
Bjørn Smit  (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

• Hoofdpijler:
  Wetenschap
• Tweede pijler:
  Publiek
• Werkvorm :
  Lezingen met gelegenheid tot vragen

Op de Reuvensdagen van 2019 in Apeldoorn was een succesvolle sessie gewijd aan de verdronken landschappen en prehistorie in het IJsselmeer en Markermeer. Dit jaar leggen we de focus op een aantal maritieme vondsten en inzichten afkomstig uit het Ijseelmeergebied.

Een ‘Gouden Eeuw’ van turf en binnenvaart met de Zuiderzee als centrum

De Zuiderzee is vanaf de late middeleeuwen tot de afsluiting in 1932 het dagelijkse vaargebied geweest van talloze binnenschippers. Zij spelen een bescheiden rol binnen de maritieme geschiedschrijving van Nederland, omdat hun activiteiten nauwelijks sporen hebben achtergelaten in de archieven. Toch zijn er bronnen om deze tak van de scheepvaart te onderzoeken: de meer dan 450 scheepswrakken die hier vanaf de eerste inpolderingen tot en met recente duikoperaties zijn aangetroffen. In deze presentatie zal worden ingegaan op één sector binnen de scheepvaart: het vervoer van turf tussen 1550 en 1700. Dit zal vanuit verschillende invalshoeken worden belicht: een historische, maritieme en archeologische benadering. Deze casestudy zal duidelijk maken dat de binnenvaart van groot belang is geweest bij de bloei van de Nederlandse economie en samenleving tussen 1550 en 1700.

© W.Waldus, Productie centra en vaarroutes op de Zuiderzee tijdens de 17e eeuw

– – – – – – – –

Wouter Waldus
(Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

Het schip, het wrak en de ramp. Hoe historische bronnen, mondelinge overlevering en archeologische vondsten een maritieme drie-eenheid vormen

Scheepswrakken en scheepsrampen zijn twee maritieme fenomenen die elk een eigen benadering en onderzoeksmethodiek kennen, maar desalniettemin onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden. Immers, een scheepsramp resulteert in een scheepswrak en achter een scheepswrak gaat een specifieke ramp schuil. Toch lukt het om diverse redenen maar zelden om beide fenomenen met elkaar te verbinden. Tijdens deze lezing wordt aangetoond dat een combinatie van historische bronnen, mondelinge overlevering en archeologische vondsten tot een koppeling tussen wrak en ramp kan leiden, waardoor levendige en persoonlijke verhalen ontstaan die bijdragen aan de identiteit en waarde van scheepswrakken.

© Archief Batavialand, Nazaten en het wrak op kavel OF3

– – – – – – – –