De Romeinse archeologie, en dan met name het onderzoek naar de Nedergermaanse limes en het effect daarvan op het grenslandschap en diens bewoners, heeft de laatste jaren een aantal mooie impulsen gehad: van het toekennen van status als UNESCO Werelderfgoed in juli 2021, tot het gehonoreerde multidisciplinaire NWO project “Constructing the Limes”. In deze sessie wordt de stand van zaken van onderzoek naar het Romeinse grenslandschap in Nederland gepresenteerd en wordt er vooruitgeblikt naar toekomstige onderzoeksvragen en methoden, waarbij input vanuit de archeologische community in Nederland cruciaal is. Tevens worden binnen deze sessie de nieuwste onderzoekstechnieken geïntroduceerd, zoals bijvoorbeeld environmental DNA (eDNA) onderzoek en wordt stilgestaan bij de mogelijke toepassingen ervan binnen de Nederlandse archeologie.

Constructing the Limes – multidisciplinair onderzoek naar de Romeinse Rijksgrens in Nederland

Wat gebeurt er als er een grens wordt gecreëerd in het landschap? Hoe beïnvloedt een grens het landschap, de mobiliteit van mensen en de introductie van goederen en ideeën? En wat is invloed van een dergelijke grens op de lange termijn? In ons project Constructing the Limes onderzoeken we deze vragen voor de Nedergermaanse Limes vanuit een multidisciplinaire invalshoek. In deze bijdrage wordt deze aanpak verder toegelicht en worden de eerste resultaten van het project gedeeld.

– – – – – – – –

© Ed van Rijswijk

Saskia Stevens 
(Universiteit Utrecht)

Wat kan het DNA van planten en dieren ons vertellen over mobiliteit in een Romeinse grensregio?

Variatie in cultuur en identiteit van een grensbevolking uitte zich in de gebruikte voorwerpen en gebouwen, maar ook in het gebruik van gehouden of uit het wild verzamelde planten en dieren als voedsel, gezelschap, medicijn of offer. Koos men daarbij voor lokale bronnen, of import van verder weg? De vergankelijkheid van het bewijsmateriaal liet dit aspect tot nu toe onderbelicht. We bespreken of onderzoek via ‘ancient eDNA’, DNA-sporen opgeslagen in de bodem, hier verandering in kan brengen.

– – – – – – – –

© Dick Boetekees

Arjen de Groot
(Wageningen Environmental Research – Wageningen UR)

Migratie of blijven waar je bent. Aanwijzingen voor continuïteit en verandering in Romeins Nederland?

Het verhaal over de Romeinen is regelmatig geschetst door historici en archeologen. Als gevolg van oorlogen of invallende barbaren migreerden grote groepen of bleven ze langer ergens zitten. Maar hoe toon je dit aan? De laatste jaren zijn er alternatieven bij gekomen (isotopenonderzoek en aDNA). Gecombineerd met archeologische data biedt dit een intrigerend inzicht in migratiepatronen. In deze lezing wordt een overzicht gegeven van een paar eeuwen vertrekkers en nieuwkomers in de Romeinse tijd.

– – – – – – – –

Henk van der Velde
(ADC ArcheoProjecten)

Romeins Tongeren vanuit een genetisch perspectief

De oudste stad van België, Atuatuca Tungrorum, het huidige Tongeren, is net voor de jaartelling gesticht, na de verovering van Gallië. Met archeogenetisch onderzoek op bijna 40 individuen van verschillende grafvelden van dit romeinse administratieve centrum proberen we inzicht te krijgen in het, soms opmerkelijke, grafritueel en de herkomst van de bewoners van Romeins Tongeren.

– – – – – – – –

Eveline Altena
(Leids Universitair Medisch Centrum)

In the mid fourteenth century Europe was hit by the most devastating epidemic ever, the Black Death. Both rich and poor were affected and the population of Europe dropped by at least one third and perhaps by as much as two thirds. The cause of the disease has long been disputed but in recent years aDNA analyses have proved that it was the plague bacteria Yersinia pestis. In the interdisciplinary project “Environment, Society and the Black Death” we have studied the impact of the demographic disaster using palaeoecological, archaeological and osteological parameters. This presentation will be based on the osteological parameters and focus on the questions: Where are all the plague victims buried? How did the population decline affect the living conditions for following generations? Did the agricultural change from crop growing to animal husbandry after the plague result in increased consumption of meat and milk products for a majority of the population? We used stature to study living conditions before and after the disaster and stable isotope analysis to study possible changes in diet. In addition we used church books from the last plague in Sweden in 1710 to give some insight into how the plague may have spread from parish to parish and how the population recovered. Methods and main conclusions will be presented.

Een tipje van de sluier

Jullie kunnen vlogs verwachten van o.a.:

• ADC Archeoprojecten – Bronstijdsporen in Grootebroek
• Gemeente Almere – Zicht op archeologisch verleden Oosterwold
• Archol – Vuursteenmijnen Rijckholt-Sint Geertruid
• BAAC – Genneper Huys
• Gemeente Den Haag – Rosmolen aan het Spui
• TGV – Het Romeinse legioenskamp in Valkenburg (Z-H)

Afb: Kelvin Wilson

Tussen wetenschap en wandelgangen beschrijft de ontwikkelingen in de Nederlandse archeologie in de afgelopen vijftig jaar (1971-2020) tegen de achtergrond van het sinds 1971 jaarlijks gehouden congres: de Reuvensdagen.

Het is een halve eeuw met ingrijpende veranderingen in het bestel in Nederland, de bescherming en het onderzoek van archeologische vindplaatsen, de omvang van de beroepsgroep en de aard van de instellingen die het archeologische werk uitvoeren. Zijn de jaren zeventig nog te beschouwen als verlengstuk van het naoorlogse bestel, gedomineerd door de universitaire instituten en de Rijksdienst, de archeologische praktijk in de 21ste eeuw wordt bepaald door `Malta’ en een bestel waarin commerciële uitvoerders de hoofdrol spelen.

Er zijn meer mensen werkzaam in de Nederlandse archeologie, er gaat meer geld in om, er wordt meer opgegraven dan ooit. De archeologische gemeenschap is gegroeid maar ook versnipperd geraakt; het werk staat dichter bij de maatschappij maar is ook gebureaucratiseerd. Toch is het doel van het onderzoek hetzelfde als in 1971: het vertellen van betekenisvolle verhalen over het verleden op basis van vondsten en sporen.

Zelfs een archeologisch vakblad kan niet over alle ontwikkelingen en vondsten publiceren. Een algemene krant moet helemaal scherp kiezen. Toeval speelt daarin een rol, persoonlijke interesse zeker, maar er spelen ook meer algemene afwegingen mee. Wetenschapsjournalist Hendrik Spiering (nrc) vertelt over zijn ervaringen. 

Pubquiz:

De Bakelsquiz

Bakelsquiz (Invullen) & Bakelsquiz (Livestream)

Quizmasters:

Alex Brandsen en Wouter Verschoof-van der Vaart 

Sessie:

Nieuws uit de Frontlinie

De virussen lijken het land lam te leggen. Maar schijn bedriegt. In huiskamers, laboratoria en in het veld wordt hard gewerkt op allerlei terreinen van de archeologie en de archeologische monumentenzorg. Daarom: nieuws uit de frontlinie!

– – – – – – – –

Voorzitter:

Roel Lauwerier
(Rijksdienst Cultureel Erfgoed)

De overstromingsgeschiedenis van de Rijn in de Middeleeuwen: Inzichten uit fysisch geografische onderzoekslijnen.

Het Nederlands rivierengebied was altijd een overstromingsvlakte. Dat gegeven is innig verknoopt

met ons begrip van de bewoningsgeschiedenis en van het ontstaan van het landschap, niet in de laatste plaats van gebeurtenissen in de Middeleeuwen. Het ontstaan van nieuwe rivierlopen, het dichtslibben van oude, veranderende bewoonbaarheid, verspoeling dan wel begraving van oude woonplaatsen, de stap tot algehele bedijking… om maar wat thema’s te noemen. Uit ons onderzoek (een serie projecten) wordt steeds duidelijker in welke jaren de grootste overstromingen optraden en wat dit betekende voor het gebied en haar bewoners. De presentatie geeft daarvan een smeuïge status update.

Kim Cohen
(Universiteit Utrecht)

Hergebruik van koolstofdateringen voor palaeogeografisch onderzoek. Oude koeien uit de sloot… of vooruit via het verleden?

De start van veengroei is een grote verandering geweest in het palaeo-landschap die de transitie markeert van dryland naar wetland. Begrip van de timing, snelheden en ruimtelijke dynamiek van veengroei is cruciaal voor onderzoek naar relaties tussen landschappelijke veranderingen en lange-termijn patronen in het gedrag van de mens. In deze presentatie ga ik in op ons onderzoek naar hergebruik van koolstofdateringen om de palaeogeografie van verdwenen veenlandschappen beter te begrijpen. Ontwikkeling van een workflow, inclusief uitgebreide quality assessment, staat in de studie centraal. De workflow is toegepast op een voormalig (hoog)veenlandschap: het Pleistocene zandgebied in Noord-Nederland. De workflow en eerste resultaten van de case studie, gebaseerd op ruim 300 bestaande veendateringen van de afgelopen 60 jaar, zullen worden gepresenteerd.

Cindy Quik
(Universiteit Wageningen)

Wat is het meest waardevolle maritieme erfgoed van Nederland?

Nederlandse wateren herbergen ongeveer 3000 wrakken en vele tientallen verdronken dorpen, kades, brugresten en andere culturele overblijfselen. Veel locaties zijn bedreigd door natuurlijke erosie, waardoor waardevolle informatie verloren gaat.

Vanuit de beleidsbrief Erfgoed Telt ligt de opdracht bij de RCE om in te zetten op het behoud van het meest waardevolle maritieme erfgoed. Maar welke vindplaatsen zijn dat? Hiervoor moeten keuzes worden gemaakt.

Deze presentatie laat de verscheidenheid aan erfgoed zien en vormt de opmaat naar een bredere discussie over beoordelingscriteria en waarderingssystemen voor (maritiem) erfgoed. Graag nodigen wij het publiek uit om deel te nemen aan deze discussie.

Thijs Coenen
(RCE)

De Heerlense supersteen

Het Romeinse badhuis in Heerlen is het oudste stenen gebouw van Nederland. Het staat, beschermd tegen weer en wind, in het Romeins Kwartier van de stad.

Project Supersteen wil de stenen uit het badhuis in een eigentijdse versie terug laten komen in de openbare ruimte, en zo historische waarde en beleving samen laten komen.
info@romeinskwartierheerlen.nl

     

Afsluiting:

Tot volgend jaar!

Nathalie Vossen
(Stichting Reuvens)

Sessie:

Enabling Archeologie: toegankelijk voor iedereen. Inclusiviteit en diversiteit in archeologie

enablingarcheologie@gmail.com

Enabling Archeologie kun je vertalen met ‘archeologie mogelijk maken, archeologie versterken, zelfstandig laten ontwikkelen’. Er is geen directe Nederlandse vertaling van enabling, maar kan misschien nog wel het beste vertaald worden door: het vinden van een gezamenlijk potentieel door iedereen in zijn kracht te zetten.

Archeologie is van iedereen en voor iedereen. Diversiteit is de basis om te kunnen participeren in archeologie, van een zo breed mogelijk publiek. Ook spelen archeologie en erfgoed een rol in bijvoorbeeld de sustainable development goals, de door de VN geformuleerde, wereldwijde doelstellingen voor duurzame ontwikkeling. Zo draagt archeologie ook bij aan het welzijn van de samenleving, maar wordt er ook gevraagd om het publiek en de archeologie met elkaar te laten samenwerken. Om dit te kunnen laten slagen, is het belangrijk dat iedereen bij archeologie en erfgoed wordt betrokken én zich erbij betrokken voelt. Want… Archeologie is van iedereen en voor iedereen, toch?

Vanuit verschillende perspectieven wordt in deze sessie gekeken naar de inclusiviteit en diversiteit van archeologie. Er wordt ingegaan op de verantwoordelijkheid van de universiteiten richting samenleving, publieksparticipatie in Zuid-Afrika en in moderne archeologie, zoals Moluks erfgoed, en over het betrekken van mensen met een functiebeperking of socio-economische achterstand. Dit laatste onderdeel gaat in op het werk van de overleden Theresa O’Mahoney, die de Enabled Archaeology Foundation opgericht heeft.

Voorzitter:

Femke Tomas
(Universiteit Leiden)

– – – – – – – –

Introductie:

Marloes van der Sommen

– – – – – – – –

Lezing:

Cultureel erfgoed inzetten als onderdeel van de maatschappelijke taak van universiteiten

Monique van den Dries
(Universiteit Leiden)

Miyuki Kerkhof
(Universiteit Leiden)

– – – – – – – –

Lezing :

The transformation of a discipline: An outsider’s and insider’s perspective on South African Archaeology

Gerrit Dusseldorp
(Universiteit Leiden)

Jerome Reynard
(Witwatersrand University)

– – – – – – – –

Lezing:

Molukse sporen: (post)koloniale archeologie in Nederland.

Jobbe Wijnen
(Erfgoed & Archeologie)

Marjolijn Kok
(Bureau Archeologie en Toekomst)

– – – – – – – –

Lezing:

Enabling and including in British archaeology

Will Rathouse
(MOLA)

Emily Stammitti-Campbell
(West-Kent College)

– – – – – – – –

Paneldiscussie:

Marjolijn Kok, Marloes van der Sommen, Miyuki Kerkhof en Gerrit Dusseldorp

Deze sessie is mede tot stand gekomen dankzij Mohssine Dahhan (Afdeling Archeologie en Monumentenzorg, gemeente Almere), Maaike de Waal (Universiteit Leiden) en Louise Olerud (Erfgoed Delft)

Sessie:

Evaluatie Erfgoedwet: En wat nu?

De Erfgoedwet wordt deze winter op het onderdeel archeologie geëvalueerd. ”Waarom vertel je mij dat”, denk je misschien of “Is dat nu interessant? Geef mij maar een inhoudelijk verhaal over bijvoorbeeld een Romeins schip of een mooi Merovingisch grafveld.”

Maar het is dankzij de Erfgoedwet dat vondsten met hun bijzonder verhaal aan het licht kunnen komen.

In deze sessie kom je te weten wat en hoe er geëvalueerd wordt. Ook word je meegenomen in een aantal grotere onderzoeken. Met behulp van onder andere stellingen, polls en chat word je betrokken in deze evaluatie.

Dit is het moment dat wij -voor een mooie archeologische toekomst- iets ter overweging kunnen meegeven aan de beleidsmakers! Hoe meer mensen hun stem laten horen, des te duidelijker zal de boodschap resoneren.

Voorzitters:

       

Anneleen Van de Water | Annemarie Luksen
(Voorzitter NVvA & Het Archeologie Bureau | adviseur archeologiebeleid RCE)

– – – – – – – –

Inleiding:

Joost Kuggeleijn
(beleidsmedewerker OCW)

– – – – – – – –

Onderzoek in opdracht van CCvD met een ruime vangst.
Wat gaat goed/wat gaat niet goed?:

Riemer Knoop
(Gordion Cultureel Advies)

– – – – – – – –

Rondetafelgesprekken rond kwaliteitssysteem en innovatie:

Esther Wieringa
(Programmabureau SIKB)

– – – – – – – –

Arbeidsvoorwaarden of contractvoorwaarden, saai? Nee, uiterst relevant! Terugkoppeling van het lopende onderzoek en opmaat voor een aankomende grotere veldbevraging.

       

Henk Vinken | Lisa Wolters
(Onderzoekers archeologische arbeidsmarkt)

Uitreiking Archeologietalentprijs:

Wie is het jong talent van 2020?

De drie finalisten van de archeologietalentprijs zijn bekend! Het zijn: Marlyn Everink, Rob van Haarlem en Jesper de Raad.

Tijdens De Reuven-digi-dag op 19 november a.s. maakt juryvoorzitter Arjan de Zeeuw, directeur kennis en advies van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, bekend wie zich het Archeologietalent 2020 mag noemen.

De RCE organiseert de talentprijzen namens de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Het Mondriaan Fonds financiert de erfgoedtalentprijzen in het kader van talentontwikkeling.

Meer weten over de finalisten? Lees het nieuwsbericht

Wat is het meest waardevolle maritieve erfgoed van Nederland?

Thijs Coenen
(RCE)

Hergebruik van koolstofdateringen voor palaeogeografisch onderzoek. Oude koeien uit de sloot… of vooruit via het verleden?

Cindy Quick
(Universiteit Wageningen)

Rivierengebied

Kim Cohen
(Universiteit Utrecht)

Opening Reuvens-digi-dag 2020:

Hilde van Garderen

Wethouder Openbare Ruimte, Kunst & Cultuur en Stadsvernieuwing
(Gemeente Almere)

W.A. van Es-prijs en W.A. van Es-lezing

De W.A. van Es-prijs is een aanmoedigingsprijs van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed voor jong onderzoekstalent op het gebied van de Nederlandse archeologie. Deze archeologieprijs wordt afwisselend toegekend aan een proefschrift of een masterscriptie. Aan de prijs zijn een bedrag van € 2000,- en een oorkonde verbonden.

In 2019 staan masterscripties centraal (MA, MSc en RMA). De jury doet een oproep voor voordrachten van jonge onderzoekers die een scriptie hebben voltooid tussen 1 september 2017 en 31 augustus 2019. De scriptie dient vergezeld te gaan van een aanbeveling van de scriptiebegeleider die duidelijk maakt waarom de voorgedragen studie voor de prijs in aanmerking komt.

De uiterste inzendingsdatum is vrijdag 20 september 2019. Ten behoeve van de jurering dienen exemplaren van de betreffende scriptie en een PDF vergezeld van een aanbevelingsbrief verstuurd te worden. Over de wijze van inzenden graag contact opnemen met de jury-voorzitter 2019 dr. Roos van Oosten (r.m.r.van.oosten@arch.leidenuniv.nl).

De uitreiking van de prijs vindt traditiegetrouw plaats tijdens de Reuvensdagen. Meer informatie over de W.A. van Es-prijs: https://www.cultureelerfgoed.nl/onderwerpen/opleiden-en-ontwikkelen/talentprijzen/w-a-van-es-prijs

Reuvenslezing 2020:

Over pijpenkoppen en vuistbijlen. Op zoek naar Assien Bohmers (1912 – 1988)

Arnold Carmiggelt
(Hoofd Archeologie Rotterdam)

Over pijpenkoppen en vuistbijlen. Op zoek naar Assien Bohmers (1912 – 1988)

In de Reuvenslezing staat de intrigerende en omstreden Nederlandse archeoloog Assien Bohmers (1912-1988) centraal. Arnold Carmiggelt legt uit hoe hij geïnteresseerd raakte in het leven van deze man en bespreekt diens bijdrage aan het onderzoek van de Oude en Midden-Steentijd in Nederland.

Bohmers groeide op in Zutphen, studeerde geologie in Amsterdam en was in 1937-1945 werkzaam voor Ahnenerbe, het wetenschappelijke bureau van de SS. Na de oorlog werkt Bohmers twee decennia bij het Biologisch Archaeologisch Instituut (BAI) onder A.E. van Giffen en H.T. Waterbolk. Aan dit dienstverband komt in 1965 abrupt een einde.

Carmiggelt licht de persoon Bohmers toe, zijn politieke ambitie en zijn oorlogsverleden. Vooral dat laatste vormt de aanleiding voor talrijke verhalen, die nog steeds over hem de ronde doen. Maar er is nog meer. Zo wordt hij beschuldigd van betrokkenheid bij archeologische vervalsingen, zoals de Zaak Vermaning.

De lezing toont een ‘archeologisch bestel’ dat er niet meer is. Het is niet alleen amusant, maar ook nuttig om kennis te nemen van de geschiedenis van de Nederlandse archeologie. Carmiggelt zal ook aangeven wat het onderzoek naar Bohmers hem heeft geleerd.

Arnold Carmiggelt

Arnold Carmiggelt (1964) was op jonge leeftijd actief als amateur-archeoloog in zijn geboortestad Zwolle. Hij studeerde in 1982-1988 geschiedenis en culturele prehistorie met een bijvak filosofie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Na zijn studie deed hij vervangende dienst bij de archeologische dienst van de gemeente Den Haag, de stad waar hij nog steeds woont.

Van 1990-1996 was hij hoofdredacteur van Westerheem, het tijdschrift van de Archeologische Werkgemeenschap Nederland. Hij schreef diverse wetenschappelijke en publieksvriendelijke publicaties over historisch-archeologische onderwerpen. Hiervoor ontving hij in 1993 de H.J.E. van Beuningen-prijs.

Na tien jaar als zzp’er gewerkt te hebben in Carmiggelt Tekstproducties kwam hij in 2001 bij Archeologie Rotterdam (BOOR) als archeoloog in dienst. Hier hield hij zich bezig met het ontstaan en de ontwikkeling van Rotterdam, waarover hij publiceerde in ‘’BOORbalans 3 en 4. Archeologisch onderzoek in het tracé van de Willemsspoortunnel te Rotterdam’’.

Vanaf 2009 is hij hoofd van Archeologie Rotterdam. Hij hecht veel waarde aan het presenteren van het ‘archeologisch verhaal van Rotterdam’ aan een breed publiek. Zo was hij ook betrokken bij de oprichting van De Tijdtrap in de Markthal in 2014.  Vorig jaar promoveerde hij aan de Rijksuniversiteit Groningen op de biografie: “Geheimzinnigheid is zijn fort. Assien Bohmers, 1912-1988”.

Welkomstwoord:

Reuvens-digi-dag 2020

Nathalie Vossen
(Stichting Reuvens)