De Reuvensdagen moet het niet alleen hebben van de inhoudelijke presentaties van de vele sprekers. Ook een Informatiemarkt maakt sinds jaar en dag deel uit van het programma. Dat is dit jaar niet anders. De volgende bedrijven staan je dan ook graag te woord:

• ADC ArcheoProjecten
• Alef Groep
• ArbitrArch
• AWN – Vereniging van Vrijwilligers in de Archeologie
• BAAC Archeologie en bouwhistorie
• BLKVLD Uitgevers
• Den Ouden Bodac
• EARTH Archaeology
• Econsultancy
• Gemeente Breda
• Medusa Explorations
• MeetConsult
• RAAP
• Restaura
• Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
• Saricon 
• Hogeschool Saxion
• Sokkia
• SPA-uitgevers
• Stichting Promotie Archeologisch Onderzoek
• Tijdlab
• Trident Archeologie
• Universiteit Utrecht
• Vestigia
• Vriens Archeo Flex

De Reuvensdagen moet het niet alleen hebben van de inhoudelijke presentaties van de vele sprekers. Ook een Informatiemarkt maakt sinds jaar en dag deel uit van het programma. Dat is dit jaar niet anders. De volgende bedrijven staan je dan ook graag te woord:

• ADC ArcheoProjecten
• Alef Groep
• ArbitrArch
• AWN – Vereniging van Vrijwilligers in de Archeologie
• BAAC Archeologie en bouwhistorie
• BLKVLD Uitgevers
• Den Ouden Bodac
• EARTH Archaeology
• Econsultancy
• Gemeente Breda
• Medusa Explorations
• MeetConsult
• RAAP
• Restaura
• Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
• Saricon 
• Hogeschool Saxion
• Sokkia
• SPA-uitgevers
• Stichting Promotie Archeologisch Onderzoek
• Tijdlab
• Trident Archeologie
• Universiteit Utrecht
• Vestigia
• Vriens Archeo Flex

Vorig jaar (2021) was het 40 jaar geleden dat Breda een stadsarcheoloog kreeg en dat de gemeente zelf structureel archeologisch onderzoek ging uitvoeren. Gelegenheid om dit te vieren was er vorig jaar niet, maar dit jaar zetten we de Bredase archeologie alsnog in de schijnwerpers! In deze tentoonstelling zijn 41 vondsten uit de Bredase bodem te zien die een afspiegeling zijn van 41 jaar archeologisch onderzoek. Niet alleen de topstukken zijn te zien; de tentoonstelling toont een doorsnede door de tijd en de diversiteit aan vondsten, opgegraven vanaf 1981 tot nu. Van een prehistorische ploeg tot een chic ivoren kunstgebit, en van een Romeinse amfoor tot een bierfles van de Drie Hoefijzers.

Vorig jaar (2021) was het 40 jaar geleden dat Breda een stadsarcheoloog kreeg en dat de gemeente zelf structureel archeologisch onderzoek ging uitvoeren. Gelegenheid om dit te vieren was er vorig jaar niet, maar dit jaar zetten we de Bredase archeologie alsnog in de schijnwerpers! In deze tentoonstelling zijn 41 vondsten uit de Bredase bodem te zien die een afspiegeling zijn van 41 jaar archeologisch onderzoek. Niet alleen de topstukken zijn te zien; de tentoonstelling toont een doorsnede door de tijd en de diversiteit aan vondsten, opgegraven vanaf 1981 tot nu. Van een prehistorische ploeg tot een chic ivoren kunstgebit, en van een Romeinse amfoor tot een bierfles van de Drie Hoefijzers.

Voor de inwoners van Breda organiseren we drie vondstdeterminatie momenten, waarvan één op donderdag 17 november tussen 11.00 en 13.00. Bezoekers zijn welkom om met hun eigen vondst naar de tentoonstelling te komen en deze voor te leggen aan een van de aanwezige archeologen. De mooiste, leukste en meest opvallende vondsten worden vrijdagmiddag gepresenteerd in: De ontdekkingen uit ‘Scherf van eigen erf’.

Voor de inwoners van Breda organiseren we drie vondstdeterminatie momenten, waarvan één op donderdag 17 november tussen 11.00 en 13.00. Bezoekers zijn welkom om met hun eigen vondst naar de tentoonstelling te komen en deze voor te leggen aan een van de aanwezige archeologen. De mooiste, leukste en meest opvallende vondsten worden vrijdagmiddag gepresenteerd in: De ontdekkingen uit ‘Scherf van eigen erf’.

Sessievoorzitter:
Machteld Linssen (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

• Hoofdpijler:
  Publiek
• Tweede pijler:
  Wetenschap
• Werkvorm :
  Lezingen met gelegenheid tot vragen

Betekent erfgoed voor iedereen hetzelfde? Beschouwt iedereen erfgoed als erfgoed? Hoe kan erfgoed een afspiegeling zijn van onze diverse samenleving? En hoe kan iedereen die dat wil gelijkwaardig betrokken zijn bij erfgoed?

Deze sessie zal niet op alle vragen een antwoord hebben maar laat wel de maatschappelijke en verbindende waarde van erfgoed zien. Want via participatieprojecten raken mensen steeds meer bij hun erfgoed betrokken. Of zoals Jobbe Wijnen, één van de sprekers, het verwoordt: er is geen publiek, in ons project zijn we allemaal deelnemer en archeoloog tegelijk.

Burgers, erfgoedgemeenschappen, erfgoedorganisaties en overheden ontwikkelen met elkaar methoden en instrumenten om participatie en erfgoed in de praktijk vorm te geven. Dat die praktijk heel divers is zal blijken uit de participatieprojecten die aan bod komen.

Vuilnisbelt in Helmond

Een oude vuilnisbelt in Helmond bleek een heuse schatkamer. Stadsarcheoloog Theo de Jong en zijn vrijwilligers vonden er onder meer luizenkammen, fietsbelastingplaatjes, emaillen pollepels, maar ook botten van kippen en konijnen. Voor het project Helmond in 100 stukskes delen ouderen hun verhalen achter deze objecten uit de vooroorlogse crisisjaren, de bezetting tijdens de Tweede Wereldoorlog en de wederopbouw.

– – – – – – – –

Theo de Jong
(Gemeente Helmond)

In de achtertuinen van Het Groene Woud

In de Brabantse landsstreek Het Groene Woud neemt archeoloog Johan Verspay inwoners mee op ontdekking in hun eigen achtertuin. In dit project: Community Archaeology in Rural Environments, kortweg CARE, gaan zij samen op zoek hun dorpsgeschiedenis. Dankzij de nauwe samenwerking met vrijwilligers van plaatselijke heemkundeverenigingen kunnen we bogen op lokale kennis en goede netwerken. Zo kon een gevarieerd palet aan deelnemers worden bereikt en betrokken in een breed scala van activiteiten.

– – – – – – – –

Johan Verspay
(Universiteit van Amsterdam)

Gerard van Kaathoven
(Heemkundekring Schijndel)

Rob van Haarlem 
(Tijdlab)

Wyldemerck: Samen zoeken naar barakken in de bossen.

– – – – – – – –

Jobbe Wijnen
(Samenwerkingsverband Moluks Erfgoed)

marjolijn kok
(Samenwerkingsverband Moluks Erfgoed)

Uitreiking tijdens Reuvensdagen 2022

De winnaar van de W.A. van Es-prijs 2022 zal worden bekendgemaakt tijdens de Reuvensdagen in Breda, dit jaar op 17 en 18 november in Breda.

Jury

De jury van de W.A. van Es-prijs bestaat uit:

• Nathalie Ø. Brusgaard
  (Rijksuniversiteit Groningen)
• Jos Bazelmans
  (Rijksdienst voor het cultureel erfgoed)
• Menno Dijkstra
  (Universiteit van Amsterdam)
• Wim van Es (Gep.)
  (Rijksdienst voor het cultureel erfgoed)
• Lisette Kootker  (vz.)
  (Universiteit van Amsterdam)
• Roos van Oosten 
  (Universiteit Leiden)
• Wouter Vos 
  (Saxion Hogeschool)

Het secretariaat van de jury is ondergebracht bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Genomineerden W.A. van Es-prijs 2022

De genomineerden W.A. van Es-prijs 2022 voor het beste proefschrift zijn (op alfabetische volgorde):

Digging in Documents – Using Text Mining to Access the Hidden Knowledge in Dutch Archaeological Excavation Report

Alex Brandsen
(Universiteit Leiden)

• Breaking and Making the Ancestors
  
  Arjen Louwen
  (Universiteit Leiden)

• Villa Landscapes in the Late Antique  West:  Case studies of Transformation, Migration and Regionalisation 250-650 AD
  
  James Dodd
  (Vrije Universiteit Amsterdam)

• Settling with the Norm.
  Norm and variation in social groups and their material manifestations in (Roman) Iron Age (800 BC–AD 300) settlement sites of the northern Netherlands
  
  Karen de Vries 
  (Rijksuniversiteit Groningen)

• Pile sin the picture – A study of the physical disturbance and archaeological information loss caused by piling  through archaeological sites and features, based on photographs
  
  Maarten Groenendijk
  (Vrije Universiteit Amsterdam)

• A multi-dimensional approach to European  mail armour. Ringed battle shirts from  300 BC to AD  500/1000
  
  Martijn Wijnhoven
  (Vrije Universiteit Amsterdam)

• Regional variation in the use of the earliest pottery in North-western Europe: Organic residue analysis of Swifterbant pottery (5000 -4000 cal. BC)
  
  Özge Demirci  
  (Rijksuniversiteit Groningen)

• A different perspective on the Carolingian Economy. Material culture and the Role of Rural Communities in exchange systems of the eighth and ninth centuries
  
  Wim Kemme 
  (Universiteit Leiden)
  

• Learning to Look at LiDAR: Combining CNN-based object detection and GIS for archaeological prospection in remotely-sensed data
  
  Wouter Verschoof – van der Vaart  
  (Universiteit Leiden)

Sessievoorzitter:
Steven Jongma (Erfgoed Delft)

• Hoofdpijler:
  Wetenschap
• Tweede pijler:
  Veld
• Werkvorm :
  Korte lezingen/ pitches met zaaldiscussie 

Wat hebben een prehistorische ‘koelkast’ en een middeleeuwse houten lepel gemeen? Het zijn allebei archeologische vondsten die een hele weg moeten afleggen voordat ze door het publiek bewonderd kunnen worden. Archeologen, materiaalspecialisten, restauratoren, depotbeheerders en tentoonstellingsbouwers leggen uit wat zij belangrijke acties vinden voor deze objecten. Zijn er tegengestelde belangen? Sluit de ene actie de andere uit? Weten we elkaar te vinden? Samen met de aanwezigen in de zaal zoeken we naar het meest ideale traject voor drie hele verschillende archeologische vondsten.

© Gemeente Breda. Roodbakkende kannen in het archeologisch depot van de gemeente Breda

Sessie wordt georganiseerd en geleid door het samenwerkingsverband van gemeentelijke depotbeheerders, namens deze:

• Anne Hiske Grimme
  (Erfgoed Leiden en omstreken)
  &
  Barbara Gumbert
  (Erfgoed Leiden en omstreken)
• Marloes Rijkelijkhuizen
  (Erfgoed Delft)
• Marlous Craane
  (Gemeente Breda)

Het panel bestaat uit:

• Martijn Spinder
  (Gemeente Nijmegen)
• Nicole Schoute
  (Vestigia)
• Silke Lange
  (BIAX Consult)
• Kirsten Leijnse
  (BAAC)
• Marjolein van den Dries
  (Gemeente Haarlem)

Instandhouding van archeologische monumenten is geen passief begrip maar vergt veelal actief onderhoud bijvoorbeeld in de vorm van maaien, het verwijderen van houtopslag en het dichten van gaten. Vrijwilligers kunnen hierbij een rol spelen. Maar willen vrijwilligers dit wel en zo ja met welke zaken dien je rekening te houden, hoe organiseer je zoiets en waar kan je tegen aan lopen? Aan de hand van voorbeelden zullen we hier hierop antwoord verstrekken. Enkele organisaties hebben hiermee reeds ervaringen opgedaan.

Landschap Erfgoed Utrecht heeft en pilot gedraaid om te verkennen in hoeverre vrijwilligers een bijdrage in het onderhoud van archeologische monumenten een rol willen en kunnen spelen. Het Landschapsbeheer Gelderland werkt al enkele jaren met zogenaamde archeologiewachten waarbij vrijwilligers aan de slag gaan om achterstallig onderhoud van archeologische terreinen weg te werken. Daarnaast geeft… een toelichting hoe vrijwilligers het zelf vinden om zich in te zetten voor het beheer van het archeologisch erfgoed.

Sessievoorzitter:
Rik Feiken (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

• Hoofdpijler:
  Wetenschap
• Tweede pijler:
  Veld
• Werkvorm :
  Korte lezingen/ pitches met zaaldiscussie 

Onder leiding van:

Hans Huisman
(Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

Voorbeelden van onderzoek van resten uit oude opgravingen laten de potentie zien van moderne onderzoeksmethoden en -technieken. Maar zijn deze ook in te passen in het AMZ-onderzoek? En zo ja, hoe dan?

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft in de periode 2019-2022 zeven onderzoeken laten uitvoeren op resten uit oude, pre-Malta opgravingen onder de titel: Nieuwe Kennis uit Oude Opgravingen. De resten zijn onderzocht door middel van tal van natuurwetenschappelijke methoden en technieken, zoals massaspectrometrie, micro-CT-scanning, isotopen- en lipidenonderzoek. Het leverde nieuwe verhalen en nieuwe inzichten op over onder meer het dieet in het neolithicum, vroegmiddeleeuwse glasproductie en migratie in de post-Romeinse periode. De vragen die in deze sessie aan de orde komen zijn: Welke lessen zijn hieruit te leren? In hoeverre zijn deze nieuwe methoden en technieken toe te passen in standaard AMZ-onderzoek? En hoe moet men in de AMZ-praktijk hiermee rekening houden?

© Eveline Altena, Het uitvoeren van DNA-onderzoek in het laboratorium.

People on the move: post-Romeinse immigratie in Nederland

De post-Romeinse periode wordt gezien als een periode van migratie. Mensen zouden vanuit alle hoeken ‘Nederland’ weer bewoond hebben. Het uitvoeren van gecombineerd Sr-O isotopenonderzoek op 120 individuen heeft voor het eerst op een meer kwantitatieve manier inzicht verschaft in vroegmiddeleeuwse paleomobiliteitspatronen. Deze patronen worden geanalyseerd voor zes regio’s binnen Nederland. Wie waren deze mensen en waar kwamen ze vandaan?

Tekening door Johan Briedé van een graf van het Merovingische grafveld Klein Duin te Katwijk, opgegraven in 1911 door het Rijksmuseum van Oudheden.

– – – – – – – –

Lisette Kootker
(Vrije Universiteit Amsterdam)

The Neolithic human diet and health as hidden in the coprolites from the Swifterbant Culture sites

Coprolites are often referred to as the missing links in our knowledge of the prehistoric diet and health. They offer direct evidence for dietary diversity and the consumption of food. They also mirror the health of ancient societies. The results of a multidisciplinary project led by BIAX Consult, which will be presented during the session, constitute an extensive source of data for prehistoric dietary diversity and health and provide new insights into the Swifterbant tradition and food culture.

© L. Kubiak-Martens, BIAX-Consult, Een deel van de onderzochte coprolieten uit Swifterbant.

– – – – – – – –

Lucy Kubiak-Martens
(BIAX Consult)

A new chemical and isotopic investigation of Dutch early medieval glass production

The first comprehensive chemical and isotopic analysis of Dutch Merovingian and Carolingian bead production and vessels has provided evidence for the use of pristine and recycled glasses, the provenance of raw materials used to make beads and vessels, changes in glass technology over time, evidence for the addition of European wood ash to Carolingian soda glass and the best evidence in northern Europe for the production of yellow and white glass.

© Nottingham University, Doorsnede door een Merovingische smeltkroes waarin opaque loodtin geel II is bereid, gebruikt voor de productie van felgekleurde monochrome glaskalen. Maastricht-Jodenstraat.

– – – – – – – –

Julian Henderson
Yvette Sablerolles
(Nottingham University)

Sessievoorzitter:
Theo De Jong (Gemeente Helmond)

• Hoofdpijler:
  Veld
• Tweede pijler:
  Wetenschap
• Werkvorm :
  Korte lezingen/ pitches met zaaldiscussie 

Informeren en laten zien hoe zeefmateriaal bijdraagt aan het archeologisch onderzoek. Door het belang te tonen, geïllustreerd met mooie voorbeelden, oproepen tot meer (grootschalig) bemonsteren, zeven en uitwerken van kansrijke contexten.

© Gemeente Breda, Zeefresidu uitzoeken; een tijdrovend werk, maar een bron van informatie

Paleobiocoenoses, thanatacoenoses, en reine Proben: theorie en praktijk van botanisch bemonsteren

Bij opgravingen wordt vaak ingezet op monsters uit ‘kansrijke vullingen’ uit sporen met ‘humeuze inhoud’.  In de afgelopen vijftien jaar is veel grootschalig onderzoek uitgevoerd in het Noord-Nederlandse terpengebied. Hier zijn klassieke botanische monsters consequent aangevuld met in het veld al verwerkte monsters met grotere inhoud, ook uit sporen zónder kansrijke vulling. Welke haken en ogen zitten er aan deze benadering, en waarom hebben we als universiteit natuurlijk deels makkelijk praten met deze eigenwijzerij?

© René Cappers, Profielbemonstering bij Goutum, nabij Leeuwarden

– – – – – – – –

Mans Schepers
(University of Groningen)

Bulken botten bekijken

Van twee projecten die gerust ‘tegenpolen’ kunnen worden genoemd, zijn duizenden dierlijke botten bekeken. Het gaat om een vondstcomplex van zeer slecht geconserveerd vroeg-neolithisch botmateriaal en een complex bestaande uit uitstekend geconserveerde laatmiddeleeuwse resten. Deze presentatie biedt een kritische terugblik op beide bulk-onderzoeken. Want wat levert onderzoek aan dergelijke massa’s bot nu op? En hoe cruciaal zijn zeefresiduen?

© Kinie Esser, Een stapel handverzamelde botten

– – – – – – – –

Kinie Esser
(Archeoplan Eco)

Gruis is (geen) ruis

Aardewerk is een vondstcategorie waarop een groot deel van het archeologische verhaal drijft. Toch zal niet elke scherf op dezelfde manier bijdragen aan het verhaal. De kleinste categorie levert op verspreidingskaarten kennis op over activiteitenzones en soms zelfs inzicht in versieringswijze en daarmee een periodisering. Gruis is dus geen ruis. Op vindplaatsen uit de late prehistorie wordt gruis wel vaak terzijde gelegd, we halen immers genoeg informatie uit de grote scherven. Is dat nu zo?

© Simone Bloo, Randfragment versierd met spatelindrukken in formaat gruis. Toch kan dit gruisje, het aardewerkcomplex nauwkeurig dateren in het midden-neolithicum.

– – – – – – – –

Simone Bloo
(BAAC)

You know my methods, Watson

Het lijkt dat grootschalige “sampling” in Nederlandse opgravingen tot het verleden behoort. Terwijl iedere archeoloog tijdens de studie leert hoe belangrijk het is voor de wetenschappelijkheid van het onderzoek dat een steekproef zo groot mogelijk dient te zijn voor de betrouwbaarheid van het onderzoek, lijkt het of er steeds minder monsters worden genomen en uitgewerkt.

En hoewel tijdens het archeologisch onderzoek in het veld er nog vaak wel tijd en geld blijkt te zijn om een groot aantal monsters te nemen in het veld, blijkt veelal uit het evaluatierapport en de deselectie-verzoeken aan de overheden dat een waardering of een analyse van deze monsters toch niet zo nodig blijken te zijn. En wordt door de bedrijven de overheid verzocht deze monsters te mogen weggooien. Wat zijn de mogelijke oorzaken van deze trend en hoe keren we deze?

© Environmental Archaeology: A guide to the theory and practice of methods from sampling and recovery to post-excavation, English Heritage 2011, p.4.

– – – – – – – –

Martin Meffert
(Provincie Noord-Brabant)

Sessievoorzitter:
Bjørn Smit  (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

• Hoofdpijler:
  Wetenschap
• Tweede pijler:
  Publiek
• Werkvorm :
  Lezingen met gelegenheid tot vragen

Op de Reuvensdagen van 2019 in Apeldoorn was een succesvolle sessie gewijd aan de verdronken landschappen en prehistorie in het IJsselmeer en Markermeer. Dit jaar leggen we de focus op een aantal maritieme vondsten en inzichten afkomstig uit het Ijseelmeergebied.

Een ‘Gouden Eeuw’ van turf en binnenvaart met de Zuiderzee als centrum

De Zuiderzee is vanaf de late middeleeuwen tot de afsluiting in 1932 het dagelijkse vaargebied geweest van talloze binnenschippers. Zij spelen een bescheiden rol binnen de maritieme geschiedschrijving van Nederland, omdat hun activiteiten nauwelijks sporen hebben achtergelaten in de archieven. Toch zijn er bronnen om deze tak van de scheepvaart te onderzoeken: de meer dan 450 scheepswrakken die hier vanaf de eerste inpolderingen tot en met recente duikoperaties zijn aangetroffen. In deze presentatie zal worden ingegaan op één sector binnen de scheepvaart: het vervoer van turf tussen 1550 en 1700. Dit zal vanuit verschillende invalshoeken worden belicht: een historische, maritieme en archeologische benadering. Deze casestudy zal duidelijk maken dat de binnenvaart van groot belang is geweest bij de bloei van de Nederlandse economie en samenleving tussen 1550 en 1700.

© W.Waldus, Productie centra en vaarroutes op de Zuiderzee tijdens de 17e eeuw

– – – – – – – –

Wouter Waldus
(Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

Het schip, het wrak en de ramp. Hoe historische bronnen, mondelinge overlevering en archeologische vondsten een maritieme drie-eenheid vormen

Scheepswrakken en scheepsrampen zijn twee maritieme fenomenen die elk een eigen benadering en onderzoeksmethodiek kennen, maar desalniettemin onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden. Immers, een scheepsramp resulteert in een scheepswrak en achter een scheepswrak gaat een specifieke ramp schuil. Toch lukt het om diverse redenen maar zelden om beide fenomenen met elkaar te verbinden. Tijdens deze lezing wordt aangetoond dat een combinatie van historische bronnen, mondelinge overlevering en archeologische vondsten tot een koppeling tussen wrak en ramp kan leiden, waardoor levendige en persoonlijke verhalen ontstaan die bijdragen aan de identiteit en waarde van scheepswrakken.

© Archief Batavialand, Nazaten en het wrak op kavel OF3

– – – – – – – –

Yftinus van Popta
(Rijksuniversiteit Groningen)

Een vroeg 16de eeuws waterschip bij Zeewolde, eerste resultaten en bevindingen van de Fieldschool 2022.

Tijdens de warme juli maanden van 2022 hebben studenten van verschillende opleidingsinstituten kennisgemaakt met het in het veld onderzoeken van een waterschip. Op de fieldschool Zeewolde georganiseerd door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed met medewerking van Batavialand hebben deze studenten de ins-and-outs geleerd van het opgraven en onderzoeken van een 16^e eeuws schip. Tijdens de presentatie zullen highlights en eerste inzichten worden gepresenteerd.

© Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Impressie van Fieldschool Zeewolde 2022

– – – – – – – –

Robert de Hoop
(Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

Een scheepskerkhof voor de Friese kust

Het doel van archeologische monumentzorg onderwater is het beheer en behoud van waardevol maritiem erfgoed. Hoewel al veel overzichten bestaan van vindplaatsen onder water, zijn er toch grote gebieden in Nederland waar weinig van bekend is. Op basis van (historische) lodingsdata, archiefonderzoek en gegevens van vrijwilligers zijn gebieden gedefinieerd waar de kans groot is dat daar nog erfgoed op en in de waterbodem moet liggen. Een van die gebieden is de Friese kust van het IJsselmeer. In opdracht van de Rijksdienst is in 2021 ruim 30 km² in kaart gebracht met sonar, waarbij 30 scheepswrakken zijn gevonden. Op enkele hiervan heeft de Rijksdienst in april 2022 een verkennend duikonderzoek uitgevoerd.

© Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Multibeam opname wrak Friese Kust

– – – – – – – –

Thijs Coenen
(Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

Sessievoorzitter:

Richard Jansen
(Universiteit Leiden)

• Hoofdpijler:
  Publiek
• Tweede pijler:
  –
• Werkvorm :
  Korte lezingen/ pitches met zaaldiscussie 

Nederland heeft waterlinies gebruikt als verdediging tegen de vijand en de Zuiderwaterlinie in de provincie Noord-Brabant is de oudste, de langste én meest gebruikte waterlinie. De Zuiderwaterlinie bestaat uit een aaneengeschakelde linie van vestingsteden, forten, schansen en inundatiegebieden. Deze lijn werd een geheel toen de beroemde Nederlandse vestingbouwkundige Menno van Coehoorn rond 1700 aan de slag ging. Tegenwoordig is de Zuiderwaterlinie een ketting van elf Brabantse vestingsteden, van Bergen op Zoom tot Grave. De Beheerstichting en Alliantie Zuiderwaterlinie hebben als opgave de zichtbaarheid en beleving en het bijbehorende verhaal van de linie te verbeteren.

In de afgelopen jaren zijn studenten, onderzoekers, gebiedsbeheerders, lokale heemkundigen of historici en archeologen in verschillende workshops met deze uitdagingen aan de slag gegaan en hebben plannen gemaakt voor de toekomst van dit erfgoed. Hoe kan je het erfgoed van de Zuiderwaterlinie gebruiken, versterken of kan het zelfs bijdragen aan de energie-, landbouw en klimaattransitie? Valt er een koppeling te maken van het behoud van erfgoed met (lokale) ontwikkelingen op gebied van watermanagement, landbouw, toerisme en recreatie. Hoe betrekken we burgers in deze grote opgaven (Faro). En welke rol speelt de archeoloog in deze ruimtelijke ontwikkelingen?

Tijdens deze sessie willen we aan de hand van korte pitches en een aantal stellingen het publiek uitnodigen om mee te denken over de toekomst van archeologie in ruimtelijke ontwikkelingen aan de hand van de casus Zuiderwaterlinie. Stap mee uit uw opgravingsput en denk mee met hoe erfgoed, ons onderzoek daarvan en u als archeoloog kunt bijdragen aan dergelijke vraagstukken. Want onze stelling is dat archeologie anno 21e eeuw meer is dan alleen opgraven. Met onze kennis over het verre verleden  kunnen we bijdragen aan hedendaagse ruimtelijke vraagstukken. Of moeten we dat niet willen? Gaan we in discussie met ontwerpers en ontwikkelaars? En mogen zij zich dan ook met ons werkveld ‘bemoeien’? Wij nodigen je uit om met nieuwe ideeën te komen over hoe het erfgoed van de Zuiderwaterlinie een prominente plaats kan krijgen in nieuwe landschapsinterventies.

www.zuiderwaterlinie.nl

Het verhaal van de Zuiderwaterlinie: verleden en toekomst

Deze bijdrage schets kort de geschiedenis van hoe de Zuiderwaterlinie van een historische verdedigingslinie nu zoekt naar een verbindende rol voor de toekomst van het Brabantse landschap. De Zuiderwaterlinie werd oorspronkelijk aangelegd ter verdediging van de Nederlanden tegen de Spanjaarden, maar raakte door gevechtsvliegtuigen in de Tweede Wereldoorlog in onbruik. Tegenwoordig ligt de linie er op diverse plaatsen nog – soms ietwat verloren –in het landschap. In de afgelopen jaren is hard gewerkt door verschillende partners om deze sporen met elkaar en met het landschap te verbinden. Welke nieuwe functies zijn mogelijk en hoe speelt verbeelding een rol hierin?

© projectbureau Zuiderwaterlinie

– – – – – – – –

Anne-Wil Maris
(Zuiderwaterlinie)

De Zuiderwaterlinie bij Bergen op Zoom

– – – – – – – –

Marco Vermunt
(Gemeente Bergen op Zoom)

Zichtbaarheid en beleefbaarheid van de stelling Breda en Geertruidenberg

Ooit vormde het gebied tussen Breda en Geertruidenberg een zwakke plek in de Zuiderwaterlinie. Omdat het land hier relatief hoog lag en moeilijk te inunderen, lagen hier diverse schansen en linies. Deels zijn deze sporen beschermd, maar de rol en samenhang met het landschap is hier beperkt. Daarnaast spelen er rond Breda grote ruimtelijke ontwikkelingen rond energietransitie, watermanagement, landbouw, toerisme en recreatie. Hoe kan erfgoed bijdragen aan deze opgaven? Deze vraag vormde de basis voor een vierdaagse workshop waarin studenten Toegepaste archeologie (Leiden), Landschapsarchitectuur (TU Delft), Erfgoedstudies (VU) interdisciplinair en ontwerpend onderzoek deden. In deze sessie kort een impressie van de resultaten.

© Dorien Tulp, De studenten ontwikkelden plannen om de oude watersystemen opnieuw te gebruiken voor een landschap waarin landschapsbeheer en landbouw een nieuwe rol kunnen spelen.

– – – – – – – –

Gerdy Verschuure-Stuip
(TU Delft)

Richard Jansen
(Universiteit Leiden)

Sessievoorzitter:
Erik Peters (Gemeente Breda)

• Hoofdpijler:
  Wetenschap
• Tweede pijler:
  Publiek
• Werkvorm :
  Lezingen met gelegenheid tot vragen

Overzicht geven van (recente) onderzoeken aan de vestingwerken van Breda en de samenwerking met verschillende partijen om archeologie aan het publiek te laten zien: relatie met o.a. toerisme, stedenbouw, museum, educatie.

©erfgoed Breda

De Zuiderwaterlinie en Breda

De Zuiderwaterlinie is de oudste, langste én meest gebruikte waterlinie van Nederland. Veel van deze linie is nog zichtbaar in het landschap, andere delen zijn nog slecht als archeologische relicten aanwezig.

De focus in het programma van de Zuiderwaterlinie ligt sterk op de toeristische recreatieve kansen van het zichtbare erfgoed, maar ook de resultaten van archeologische onderzoeken bieden in de stelling Breda-Geertruidenberg kansen om de Zuiderwaterlinie te verrijken.

– – – – – – – –

Marc Berends
(Gemeente Breda)

Over struikelkuilen en grafkuilen – sporen van vestingwerken in het noordoosten van Breda

De afgelopen jaren zijn delen van de 17de – 18de eeuwse vestingwerken in het noordoosten van Breda archeologisch onderzocht. Hierbij werd een deel van het Zuiderfrontier, de zgn Linie van de Vucht opgegraven, waar een reeks van honderden struikelkuilen werd aangetroffen. Op lunet Coehoorn bleek een begraafplaats te hebben gelegen, waar soldaten vanuit het militair hospitaal werden begraven.

© Erfgoed Breda, Archimedesstraat

– – – – – – – –

© Erfgoed Breda, Lina en Joeske

Lina de Jonge
Joeske Nollen
(Gemeente Breda)

Nieuwe Mark: Nieuw water langs een oude loop

Vanaf 2022-2028 wordt in Breda het project Nieuwe Mark gerealiseerd. Hierbij wordt water verder teruggebracht in de stad. Er wordt met de aanleg van het water een doorsnede gemaakt, waarbij de middeleeuwse stadsmuur en de verschillende fases van de vesting Breda aangesneden worden. De stand van zaken, wat gaan we nog meer tegenkomen? Hoe komt dit terug in de bovengrondse verbeelding?

© SIB Breda, verbeelding nieuwe brug

– – – – – – – –

© Erfgoed Breda, Erik en scholieren

Erik Peters
(Gemeente Breda)

De Nassaus van Breda en hun invloed op de vesting

In het voorjaar van 2023 opent Stedelijk Museum Breda een nieuwe permanente tentoonstelling over de familie (Oranje)Nassau die tot 1567 Breda als hun thuis zag. Ze hadden hun invloed op de vesting: Van 1531 tot 1547 werd Breda door hen omgebouwd tot moderne vestingstad door de aanleg van de omwalling en stadspoorten. Het verhaal is opgebouwd vanuit een combinatie van objecten uit de eigen collectie met archeologische vondsten en informatie uit het Stadsarchief in een ontwerp van Opera Amsterdam.

– – – – – – – –

Monique Rakhorst  
(Stedelijk Museum Breda)

Van oude gebouwen, dingen die voorbijgaan

Het Chassétheater, dit jaar tijdens de Reuvensdagen een archeologische hotspot, is op historische gronden gebouwd. In 1993 werden hier en rond de naast gelegen Kloosterkazerne (nu Holland Casino) de resten gevonden van het middeleeuwse klooster St. Catharinadal en een aanzienlijk deel van een militair barakkencomplex uit de 17de eeuw. Dit complex verdween rond 1682 onder een uitbreiding van de vestingwerken. Na de ontmanteling van de vesting werden hier uitgebreide exercitieterreinen aangelegd.

© Erfgoed Breda, De vondst van militaire barakken uit de periode 1640-1682 voorafgaand aan de bouw van het Chassétheater

– – – – – – – –

© Erfgoed Breda

Hans de Kievith
(Gemeente Breda)

DJ Con Nalez

De beste feestDJ van Nederland is inmiddels een echte Reuvensnacht veteraan. Hij reist dit jaar helemaal van Overijssel af naar Brabant om tijdens de Reuvensnacht het dak er af te draaien.

Schuttersput

Niet te verwarren met de schuttersputten in Band of Brothers. Schuttersput is een echte Band of Rockers. Komt tot zien want het beloofd een hele show te worden.

The Dirt

De wie, dit zijn toch de Daddies? Niet helemaal! Deze nieuwe band vol met ervaren rockers zal onze trommelvliezen laten genieten van de echte rocksound!

Locatie: Avenue (Waterstraat 5)

Sessievoorzitter:
Wouter Roessingh (ADC Archeoprojecten)
Joris Brattinga (Archol)

• Hoofdpijler:
  Wetenschap
• Tweede pijler:
  Veld
• Werkvorm :
  Lezingen met gelegenheid tot vragen

Lezingen die niet in de mal van een specifieke sessie konden worden gegoten maar die zeker een podium verdienen op de Reuvensdagen worden gepresenteerd tijdens deze Benen Op Tafel-sessie. Van een rammelaar uit Dordrecht, een legerkamp uit de 80-jarige oorlog tot een onderzoek naar het kasteel van Wouw en de Atlantikwall: het zit er allemaal in. Begin de donderdag met deze melting pot aan archeologische onderwerpen en u heeft gegarandeerd gesprekstof tijdens de borrel!

Atlantikwal binnenstebuiten!

Antea Group onderzoekt hoe innovaties uit andere velden ook een meerwaarde kunnen bieden voor de archeologie van Nederland. Samen met studenten van de Saxion Hogescholen en het Atlantikwall museum hebben we bij wijze van proef een deel van hun gangenstelsel uit de periode 1940-1945 zowel ondergronds als aan het maaiveld digitaal in beeld gebracht. Doel van het onderzoek was om de (on)mogelijkheden te zien van 3D-laserscanning en Lidar in actuele beheer- en onderzoeksopgaven.

©Antea Group, Drone en Spot! tijdens het veldwerk op de Atlantikwall eerder in 2022 te Kijkduin.

– – – – – – – –

Hans Koopmanschap
(Antea)

Een rammelaar uit Dordrecht: toen ging er een belletje rinkelen

In 2022 werd in Dordrecht een bijzondere vondst gedaan: een rinkelbel. Bij het onderzoek naar de samenstelling en achtergrond ervan kwamen meerdere specialisten in actie. Informatie kwam via het Verhaal van Nederland bij een schilderij in het Muiderslot, een tentoonstelling in het Joods Historisch Museum en een zilvermerkenproject in het Rijksmuseum. Met diverse technieken werd de rinkelbel onder de loep genomen. De resultaten daarvan leidden tot de onderbouwing van de conserveringsbehandeling.

– – – – – – – –

Karin Abelskamp
(Conserveringsatelier Vesta)

Het Staatse legerkamp van Spijk (GLD), 1635-1636

Een lezing over de grootste opgraving van een 17e eeuws legerkampement in Europa. Het kampement dateert uit 1635 en is enkele maanden in gebruik geweest. De opgraving leverde tienduizenden vondsten en sporen op.

– – – – – – – –

Jasper Tuinstra
(RAAP)

Wouw! Archeologische onderzoek van een bijzondere kasteelsite

Het archeologisch onderzoek van het rijksmonument “Kasteel van Wouw” (gemeente Roosendaal) was onderdeel van de herinrichting van het terrein vanaf 2021, bedoeld om de fysieke resten in het beekdal beter te beschermen, de hydrografie te verbeteren en de cultuurhistorische uitstraling te vergroten. Wat begon als een houten versterking uit de 12de eeuw, groeide in de 15de eeuw uit tot een kolossale, 5½ hectare grote kasteelfortificatie van de heren van Bergen op Zoom.

– – – – – – – –

Marco Vermunt
(Gemeente Bergen op Zoom)

Sessievoorzitter:
Daudi Cijntje (Archol)

• Hoofdpijler:
  Wetenschap
• Tweede pijler:
  –
• Werkvorm :
  Lezingen met gelegenheid tot vragen

Caribische archeologie ligt in het hedendaagse onder een vergrootglas, met name door het koloniale verleden dat nog steeds doorleeft in de huidige maatschappij van de ABCSSS-eilanden. Zeker nu daar veel grootschalige archeologische projecten plaatsvinden. Caribische archeologen kunnen een belangrijke schakel vormen bij het herschreven van Eurocentrische geschiedschrijving door middel van dekoloniaal onderzoek. Ook spelen zij een belangrijke rol bij het betrekken van de huidige ABCSSS-gemeenschap tijdens hun onderzoek. Het doel van deze Caribische sessie is om dieper en met een kritische blik in te gaan op welke manier archeologen om zouden moeten gaan met het Caribische erfgoed. Daarnaast zullen onderzoeksresultaten worden getoond van recentelijk uitgevoerd onderzoek die de tijdslijn van de ABCSSS-eilanden volgt, van de inheemse bewoners tot aan de periode van Spaanse en Nederlandse kolonisatie op de eilanden.

Wonen en begraven op Amboina. Resultaten van het eerste grootschalig archeologisch op Bonaire.

In deze presentatie zal worden ingegaan op de resultaten van de eerste grootschalige archeologische opgraving, die is uitgevoerd in het kader van de Malta-wetgeving binnen een van de meest voorname inheemse nederzettingsvindplaatsen uit de ceramische tijd op het Caribische eiland Bonaire. Daarbij zal een heel scala aan aspecten van het onderzoek de revue passeren, zoals de fascinerende begravingen, de reconstructie van de eerste Bonairiaanse huizen en de bijzondere materiële cultuur.

– – – – – – – –

Sebastiaan Knippenberg
(Archol)

Archeologie in het Caribische gebied door de ogen van een lokale archeoloog

Het Caribisch gebied met haar globale geschiedenis en erfgoed waar nog zoveel te ontdekken is, is zeer aantrekkelijk voor de archeologie. Dit brengt verschillende buitenlandse onderzoeksinstituten binnen. Dit is vaak het enige moment dat archeologische onderzoek plaatsvindt en aandacht aan het erfgoed wordt gegeven. Daar zijn verschillende redenen voor, zoals dat er vaak geen lokale professionals zijn op dit gebied. Met deze presentatie wil ik een beeld geven van de archeologie in deze regio.

– – – – – – – –

Amy Victorina
(NAAM)

The need for an ethical archaeology in the face of colonial practices.

Archaeology as a science is in many ways based on the legacy of transatlantic slave trade and colonialism with structural Eurocentric models and methods lacking moral principles, respect and dignity towards ancestors and their descendants in general. In this presentation I want to draw attention to two Afrikan Burial Grounds at St. Eustatius: the Godet and Golden Rock, which have been (partly) excavated without the consultation of the local community.

– – – – – – – –

Kenneth Cuvalay
(St. Eustatius Afrikan Burial Ground Alliance)

Sessievoorzitter:
Wim Weijland  (Rijksmuseum van Oudheden)

De Staatssecretaris heeft het advies “archeologie bij de tijd” van de Raad voor Cultuur op 11 februari 2022 aan de Tweede kamer gestuurd. Sindsdien is er op allerlei niveaus met veel partijen uit het veld over de advieslijnen in het rapport gesproken.

Naar verwachting zal de beleidsreactie van de staatssecretaris op het rapport voor de begrotingsbehandeling cultuur aan de Tweede Kamer worden gestuurd.

Deze beleidsreactie zal centraal staan in deze sessie. Naast een toelichting door de Staatssecretaris op de inhoud ervan zullen vijf mensen, uit verschillende hoeken van het speelveld (initiatiefnemers, overheid, arbeidsmarkt, vrijwilligers en uitvoerders) een reflectie geven op de voorgenomen stappen.

– – – – – – – –

Directeur Erfgoed & Kunsten Ministerie OC&W:

Christianne Mattijssen  
(Erfgoed & Kunsten)

– – – – – – – –

Vijf reflecties op de beleidsreactie:

Dieke Wesselingh – vanuit de hoek van de overheden
(Gemeente ’s-Hertogenbosch)

Eric Norde – Vanuit de hoek van de veldonderzoek bedrijven
(RAAP)

Hiske Land – vanuit de hoek van de vrijwilligers
(AWN)

Leonie van der Voort – vanuit de hoek van de initiatiefnemers
(Cascade)

Noud van de Rhee – vanuit de hoek van de arbeidsmarkt
(Platform ACCT)

Sessievoorzitter:
BAP, SAMPL en RCE

• Hoofdpijler:
  Wetenschap
• tweede pijler:
  Veld
• Werkvorm :
  Open laboratorium en inloopspreekuur

Leg je vondsten en artefacten uit lopend onderzoek en opgravingen voor aan de specialisten van SAMPL, BAP en RCE. Je kunt non-destructieve chemische analyses (XRF) laten uitvoeren op anorganisch materiaal. Win advies in en stel je vragen. Er zijn specialisten voor: dierlijk en menselijk bot, pollen, houten artefacten, slakmateriaal, glas, vuursteen, natuursteen, bouwmateriaal, gebruikssporen-analyse, aardewerk (prehistorie, Romeins, middeleeuwen en nieuwe tijd), steengoed en metaal. Bekijk botanische macroresten onder de microscoop en laat bouwhout waarderen voor 14C-onderzoek en dendrochronologie. Aan de stamtafel is er aandacht voor onderzoek naar voedsel. Wat heb je nodig om onderzoek te doen naar voedselbereiding en consumptie? Hoe verbinden we dit thema met de archeologie, het historisch en experimenteel onderzoek en de kennis uit de samenleving? Een tijdschema met de aanwezige specialisten volgt.

©BAAC, Specialistisch onderzoek naar archeologische vondsten en artefacten

Beste lezer,

Ter info, in overleg met Marlous Craane is het Reuvenslaboratorium op donderdag en vrijdag van 13.45 tot 16.45 uur. Dit omvat sessie 2 en 3 met de koffiepauze, maar er is waarschijnlijk al bemanning vanaf de lunch. Belangrijk, de contactgegevens van de contactpersoon Petra enkel voor intern gebruik en niet voor op een website of programmaboekje.

Op vrijdagmiddag is er ook de gelegenheid om voor het bredere publiek uit Breda om vondsten te laten zien. Gezien de beperkte ruimte in de tekst en omdat in eerste instantie deze tekst voor de professionals is bedoeld, wordt geen melding gedaan van deze optie. Hiervoor willen we andere kanalen, media, kranten e.d. benaderen. Ook kan in het tijdsschema deze informatie worden opgenomen.

Met vriendelijke groet,

Petra Doeve  (BAP) p.doeve@baac.nl
Marian Melkert (SAMPL) marianmelkert@gmail.com
Carola Nooijen  (SAMPL) croolie@hotmail.com

Sessievoorzitter:
Karen de Vries (ADC Archeoprojecten)

• Hoofdpijler:
  Wetenschap
• Tweede pijler:
  Veld
• Werkvorm :
  Korte lezingen/pitches met beperkte ruimte voor vragen

In deze sessie komen promovendi van verschillende universiteiten aan het woord. Ze zijn net begonnen en vertellen over hun onderzoeksdoelen of ze zijn bijna klaar en presenteren hun resultaten. Promovendi krijgen de kans om hun onderzoek aan het veld te presenteren. Voor het veld biedt het de mogelijkheid om te horen wat de nieuwste onderzoeksrichtingen zijn.

De impact van de Neder-Germaanse limes een studie van materiële cultuur en grafrituelen

Anna van der Weij en Arjan Ruiter richten zich binnen de Work package 2 Limes Archaeology van het project Constructing the limes op de archeologie van de Romeinse tijd in de grenszone van de Neder-Germaanse limes. Het doel is meer inzicht te verkrijgen in hoe de limes functioneerde en wat de impact is op gemeenschappen aan weerszijde van de Romeinse rijksgrens. Het effect op de verspreiding van materiele cultuur, bewoning en het grafbestel. De jonge onderzoekers en promovendi van C-limes stellen uw hulp ten zeerste op prijs bij hun zoektocht naar relevante contexten en vindplaatsen.

– – – – – – – –

Arjan Ruiter
(VU Amsterdam)

Anna van der Weij
(Universiteit Utrecht)

The Talking Dead. Netwerken van gedeelde grafrituelen uit het derde millennium v. Chr

Dit onderzoeksproject richt zich op de strikte grafrituelen die door bijna heel Europa in het derde millennium v. Chr. voorkwamen. Door middel van netwerkanalyse willen we beter inzicht verkrijgen in de gedeelde normen achter deze grafrituelen. Binnen dit project houd ik me bezig met noordwest Europa en specifiek wat voor rol gender en leeftijd heeft gespeeld in deze grafrituelen.

– – – – – – – –

Louise Olerud
(Universiteit Leiden)

Exploring the Boreal and Atlantic forest and farms of the northern Netherlands

This paper presents the results of the research into Mesolithic-Neolithic farming activities based on past vegetation and vegetation changes, cereal cultivation and fire histories at the Mesolithic-Neolithic transition phase studied through palynological investigation of palaeobotanical archive of pingo scars of the northern Netherlands. A summary of the past general vegetation of the northern Netherlands and the influence of human on the vegetation will be presented.

– – – – – – – –

Taravat Talebi
(University of Groningen)

De Neder Germaanse limes verkent middels isotopen en ancient (environmental) DNA

Kadir Toykan Özdoğan en Maura de Coster van de Work Package 3: Limes people van Constructing the limes focussen zich op aspecten als dieet en de mobiliteit van mens en dier. Er is in het recente verleden enorme vooruitgang geboekt in de ontwikkeling en studie van ancient DNA uit bodemmonsters en isotopen onderzoek op (gecremeerde) skeletresten. De jonge onderzoekers en promovendi van C-limes lichten graag deze technieken verder toe en leggen enkele voorlopige resultaten aan u voor.

– – – – – – – –

Maura de Coster
(Vrije Universiteit Amsterdam)

Kadir Toykan Özdoğan
(Universiteit Utrecht)

Sessievoorzitter:
Yannick Raczynski-Henk (Den Ouden Bodac)

• Hoofdpijler:
  Veld
• Tweede pijler:
  Wetenschap
• Werkvorm :
  Korte lezingen/ pitches met panelzaal

Opgravingen van vindplaatsen uit de vroege steentijd in Nederland (Paleo- en Mesolithicum) zijn over het algemeen methodologisch van goede kwaliteit. Prospectief onderzoek naar vindplaatsen uit deze periode is, enkel uitzonderingen daargelaten, in Nederland echter een ernstig ondergeschoven kind.

De KNA geeft enkel minimale inspanningseisen. Op welke gebieden kan steentijdprospectie in Nederland leren van de theoretische en methodologische voorsprong van onze Vlaamse collega’s? Kan de Nederlandse steentijdprospectie verbeterd worden met behulp van in Vlaanderen toegepaste en geteste methoden, en wat moet er dan wel en niet worden overgenomen/geadapteerd? Daar willen we graag over discussiëren met een genodigd panel én zaaldeelnemers.

Het doel van de sessie ligt in het opsporen van de raakvlakken en de mogelijke verbeterpunten voor de prospectie – we zouden een visietekst voor overleg met de SIKB willen opstellen.

Nuttige links:
De Code van Goede Praktijk
De Leidraden van de SIKB
Studie naar de werkbaarheid van het Vlaamse systeem

© BAAC Vlaanderen, Archeologisch booronderzoek Antwerpen Ekeren Oude Landen (BE)

Inleiding

Inger zal de sessie kort inleiden.

– – – – – – – –

© Inger Woltinge

Inger Woltinge
(Baac Vlaanderen)

Synthese en toekomstvisie

Yannick zal de discussie en uitkomsten kort samenvatten en een blik op de toekomst richten.

– – – – – – – –

© Yannick Raczynski-Henk

Yannick Raczynski-Henk
(Den Ouden Bodac)

Panelleden:

Marijn Van Gils
(Agentschap Onroerend Erfgoed)

Axel Müller
(ADC Archeoprojecten)

Bart Vanmontfort
(KU Leuven)

Sessievoorzitter:
Hans Huisman (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

• Hoofdpijler:
  Wetenschap
• Tweede pijler:
  Veld
• Werkvorm :
  Korte lezingen/ pitches met zaaldiscussie 

Onder leiding van:

Bert Groenewoudt
(Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

De geschiedenis van de mens en van het landschap zijn geheel met elkaar verweven. Veel vragen uit onderzoeksagenda’s gaan dan ook over deze relatie. AMZ archeologie trechtert echter veelal van landschapsniveau naar vindplaatsen, waarbij vragen over de invloed van de mens op het landschap, en omgekeerd, in de loop van het proces naar de achtergrond verdwijnen.

Hoe kunnen we de trechter zo omkeren dat het landschap niet langer een achtergrond is voor de vindplaatsen die in de dagelijkse praktijk centraal lijken te staan, maar een volwaardig onderdeel van het onderzoek vormt? En kan het (paleo)landschap, zelfs zonder de aanwezigheid van specifieke complexen een (intrinsieke) betekenis hebben en dus onderzoekswaardig zijn, ongeacht het schaalniveau? Doel van de sessie is gedachtevorming over de betekenis en concrete toepassing van landschapsarcheologisch onderzoek binnen de reguliere AMZ-cyclus, ongeacht de grootte van het plangebied en de aanwezigheid van een behoudenswaardige vindplaats.

© Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Hans Huisman kijkt naar het landschap.

Archeologie op schaal

Archeologie speelt zich af op veel verschillende schalen. Van culturen tot objecten, van landschap tot nederzetting, van landelijke patronen tot grondsporen, van wereldomspannende processen naar microscopische resten. In mijn inleiding probeer ik aan te geven hoe we in archeologisch onderzoek de verbinding tussen die schalen moeten, willen en kunnen behouden.

– – – – – – – –

Hans Huisman
(Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

Landschappen ontleden in de Flevolandse bodem

In het kader van de aanleg van een windmolenpark ten noorden van Swifterbant heeft archeologisch onderzoek plaats gevonden. Hier liggen de type-sites voor de vroegneolithische Swifterbant-cultuur. De relatie tussen het landgebruik en de landschapsdynamiek is het centrale onderzoekthema, waarbij verschillende methoden en technieken zijn ingezet om de aard van de vindplaatsen en de genese van het landschap beter te begrijpen.

© Fred van Welie, Sleuven graven voor Windplan Blauw in Swifterbant.

– – – – – – – –

Elma Schrijer
(ADC Archeoprojecten)

Bouwstenen gezocht. Van lokale landschapsreconstructie naar de grote lijnen

Landschappen zijn complex want ze krijgen vorm als gevolg van de veelvormige en voortdurend veranderende interactie tussen mens en natuur. Daarom is het vaak niet eenvoudig tot volledige en betrouwbare reconstructies van het lokale landschap te komen. De Malta-focus op ‘sites’ is daarbij slechts één van de beperkende factoren. Maar we kunnen ook uitzoomen en proberen tot (boven)regionale reconstructies te komen. Juist daarvoor blijken Malta-opgravingen waardevolle bouwstenen op te leveren.

© VU-HBS, Ook ‘boomstamputten’, waterputten gemaakt van dikke, uitgeholde bomen kunnen helpen bij landschapsreconstructie.

– – – – – – – –

Bert Groenewoudt
(Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

Sessievoorzitter:
Gavin Williams (ADC Archeoprojecten)

• Hoofdpijler:
  Wetenschap
• Tweede pijler:
  Veld
• Werkvorm :
  Lezingen met gelegenheid tot vragen

Het samenbrengen van archeologen en fysische anthropologen om de nieuwste methoden en ethische inzichten rondom archeologische menselijke resten in Nederland te bespreken.

Menselijk resten: nieuwe ontwikkelingen, methoden en ethiek in een interdisciplinair werkveld

Nieuwe analysemethoden en technieken voor archeologische menselijke resten hebben de afgelopen jaren veel nieuwe inzichten opgeleverd in hoe mensen in het verleden leefden. Deze ontwikkelingen, en huidige maatschappelijk discussies, hebben ook de ethiek rondom onderzoek naar menselijke resten weer centraal gezet. In deze lezing worden recente inzichten en ontwikkelingen rondom de analyse en ethische omgang met menselijke resten in de fysische antropologie besproken.

– – – – – – – –

Barbara Veselka
(Vrije Universiteit Brussel)

Quantity has a quality all its own. – Or not? De analyse van bijna 1000 skeletten uit Kruishoutem (Vlaanderen).

Het onderzoek naar de kerkhofpopulatie van Kruishoutem hoort thuis in het rijtje van grootste skeletanalyses van Noordwest-Europa. Daarnaast is de bijbehorende dataset ook nog eens zeer volledig, doordat vooraf expliciet geen analyseselectie is gemaakt en alle geborgen individuen zijn onderzocht. Wat zijn de resultaten, uitdagingen en bevindingen die we tegenkomen bij deze grootschalige analyse?

– – – – – – – –

Juliët Rebergen
(VUhbs)

Nieuwe Kerk Delft- Nieuwe inzichten in grafrituelen

Afgelopen zomer (2021) heeft ADC ArcheoProjecten een opgraving uitgevoerd in de Nieuwe Kerk in Delft. Tijdens het onderzoek zijn enkele grafkelders, funderingen, 237 knekelkuilen en een kleine 600 graven gevonden. Niet in alle graven lagen skeletten; er zijn 534 individuen geborgen. Meer dan de helft van de skeletten is bemonsterd voor DNA-/isotopenonderzoek en er zijn parasietmonsters genomenbij 183 individuen. Gelijk met de opgraving is door de gemeente Delft een archiefonderzoek uitgevoerd voor het onderzoeksgebied waarbij is gekeken naar de grafregisters van de Nieuwe Kerk: we kunnen daardoor proberen om opgegraven individuen te koppelen aan de registers en zo de mensen weer een naam geven! Er zijn verschillende registers aanwezig die een periode beslaan van grofweg 1624 tot 1814. De uitwerking voor de opgraving moet nog beginnen maar we kunnen de voorlopige resultaten met u delen en een paar bijzondere graven toelichten.

– – – – – – – –