Sessievoorzitter: Ellen Vreenegoor, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

In deze sessie presenteren we nieuwe kennis over archeologie in en onder dijken en laten we zien wat het belang is van het doen van goed archeologisch onderzoek in en onder de dijk en rondom de dijk voordat deze vergraven wordt.

• Hoofdpijler:
  Wetenschap
• Tweede pijler:
  Veld
• Werkvorm :
  Lezingen met gelegenheid tot vragen

Het verhaal van de dijk; introductie op het thema

Ellen Vreenegoor, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

De mens in de Nederlandse Delta is al sinds jaar en dag met water bezig. De eerste vormen van waterveiligheidsmaatregelen dateren al vanaf het begin van de jaartelling. We kennen al een lange geschiedenis van dijkenbouw.
Dijken spelen ook een rol bij conflicten en catastrofes. Door de opeenvolgende ophogingen zijn er in en onder oude dijken vaak nog archeologische resten bewaard.
In deze introductie op de sessie wordt ingegaan op het thema catastrofes en conflicten in relatie tot dijken en de archeologische kennis die we hier nog uit kunnen halen: historie, functie, soorten, ligging, dijkdoorbraken (catastrofes), onderlinge ruzies en het doorsteken van dijken bij conflicten, kennis die hier nog aanwezig kan zijn.

Dijk Gorinchem – waardenburg. (c) Waterschap Rivierenland

Archeologisch onderzoek naar wat er in en onder de dijken ligt

Sander Gerritsen, Archeologie West-Friesland

Het huidige onderzoek rondom dijken beperkt zich vaak tot de vorming van het dijklichaam en de veranderingen door de eeuwen heen, maar wat ín de dijk ligt is minstens zo interessant. Daarnaast zijn oude dijken vaak al bovenop oudere bewoningsresten aangelegd. Onderzoek in West-Friesland levert resten van kerkhoven, middeleeuwse huispodia, 17de-eeuwse huizen en vergeten sluizen op. En bij de Schans op Texel kwamen in een fantastisch profiel van de middeleeuwse dijk onverwachts allerlei prehistorische resten tevoorschijn.

Sporen uit de Romeinse tijd en midden-ijzertijd onder de middeleeuwse dijk bij gemaal de Schans op Texel. (c) Archeologie West-Friesland, Sander Gerritsen

De houten sluisconstructie in de Nieuwendam bij Monnickendam, combinatie van archeologisch en historisch onderzoek

Jeroen Flamman, Vestigia

Bij de aanleg van een nieuwe gemaal in de Nieuwendam bij Monnickendam werden de resten van een ruim 30 meter lange houten sluisconstructie uit de 16de eeuw aangetroffen. Speciaal voor dit onderzoek is een onderzoeksteam opgezet met daarbij ook deskundigen op het gebied van hout- en sluizenbouw, scheepvaart en historisch onderzoek. Naast inzicht in de aanleiding tot de sluisbouw en de bouw zelf, het gebruik en het afbreken van de sluisconstructie, levert het onderzoek ook informatie op over de herkomst en de (voor)bewerking van het hout. Tijdens de lezing wordt een overzicht van de eerste resultaten gegeven.

De houten sluisconstructie in de Nieuwendam bij Monnickendam. (c) Vestigia, Jeroen Flamman

Een verhaal van de Waaldijk: over Romeinen, verleidelijke zwanen en de oranje limes

Dorien te Kiefte, RAAP

De dijkversterking tussen Wolferen en Sprok heeft een schat aan informatie opgeleverd. Niet alleen over de opbouw van de Waaldijk zelf, maar ook over het landschap waarin de dijk is aangelegd en de vindplaatsen onder en in de dijk. Ruim 2000 jaar geschiedenis kwam tijdens het onderzoek tevoorschijn, variërend van een Romeinse weg en een Romeins kanaal tot een redoute van de Mauritslinie en loopgraven uit de Tweede Wereldoorlog. Verrassend waren de resten van herberg Het Zwaantje, die geheel in een latere fase van de dijk waren opgenomen.

Gat in de dijk bij Zoutkamp

Berrie van Hoof, RAAP

Nieuwe Waterwerken bij Zoutkamp vereisten een doorgang in de oude zeedijk. In deze oude zeedijk was de volledige opbouw vanaf de late middeleeuwen nog herkenbaar. De oudste dijk was opgebouwd uit plaggen gestoken uit de omliggende kwelder. De natuurlijke kwelder met daarin middeleeuws aardewerk is ook vastgesteld. Aan de zeezijde stonden zware houten constructies met rijen dicht op elkaar staande palen ter voorkoming van afslag en een structuur van elkaar overlappende verticale planken, die mogelijk diende tegen doordringend kwelwater. De laatste dijkophoging dateert uit de 19de eeuw.